De redding van de Schelde
Op 9 april breekt een dam in de buurt van het Franse Cambrai, waardoor een grote hoeveelheid bietenpulp in de Schelde belandt. Het goedje drijft stroomafwaarts en zuigt alle zuurstof uit het water. Terwijl in Frankrijk en Wallonië duizenden dode vissen komen bovendrijven, begint voor Vlaanderen een race tegen de klok om de Vlaamse Schelde te redden.
Drama in Frankrijk en Wallonië
“Ik begon te vermoeden dat er iets potentieel ernstig op ons af kwam toen ik van hengelaars meer en meer foto’s kreeg opgestuurd van dode vissen in het Franse deel van de Schelde,” vertelt Alain Dillen, visserijbioloog bij Natuur en Bos. “We zijn onmiddellijk bij de Fransen gaan horen wat er aan de hand was, maar hun antwoord was op z’n minst vreemd te noemen. Ze vertelden dat er inderdaad een lozing was geweest, maar dat die geen kwaad kon. We konden niet veel meer doen dan hen geloven en onze eigen metingen blijven doen.
Op 18 april konden we ons voor het eerst zelf een objectief beeld vormen op basis van metingen in Wallonië. Daaruit bleek dat, tijdens de passage van de vervuiling, het zuurstofniveau op 3 uren tijd van 100% naar 0% daalde, en dat het tweeënhalve dag duurde voor het zuurstofgehalte terug normaliseerde. Dat kwam hard binnen. Ik wist dat de gevolgen van de lozing zwaar konden zijn, maar zo erg had ook ik het niet verwacht. De snelheid en duur was een doodsvonnis voor alle leven in het water. De Waalse collega’s hebben gedaan wat ze konden, maar ik schat dat 99,8% van het visbestand daar dood is.
Race tegen de klok
"Vanaf dan was het alle hens aan dek hier in Vlaanderen, " vertelt Dillen. "We wisten dat er een dodelijke massa water van rond de 30 kilometer lang onderweg was en dat al het harde werk van de laatste jaren om de waterkwaliteit te verbeteren, op enkele dagen tijd teniet gedaan zou worden. Op maandagochtend 20 april heeft de Vlaamse Waterweg, het Agentschap van de Vlaamse overheid dat de bevaarbare waterlopen beheert, haar coördinerende rol opgenomen en hebben we een plan gemaakt."
Het plan
"We wisten dat we extra zuurstof in het water moesten krijgen maar hadden niet genoeg pompen om de ganse Schelde te bevoorraden. Dus moesten we harde keuzes maken. We wisten ook dat de vis voor de vervuiling zou vluchten en dat die massaal in jachthavens en mondingen van zijrivieren zou terechtkomen. Dus hebben we ons strategisch opgesteld in onder andere Kerkhove, Oudenaarde en Gavere. Ook net boven stuwen kwamen grote hoeveelheden vis vast te zitten dus ook daar hebben we gepompt met de hulp van brandweer, civiele bescherming, Aquafin, ANB zelf en de Vlaamse Milieumaatschappij.
Bovendien liet Aquafin weten dat zij extra capaciteit hadden in het waterzuiveringsstation van Oudenaarde. Die gezamenlijke maatregelen en de inzet van heel veel mensen op het terrein die geholpen hebben bij het monitoren, ruimen van dode vis, overzetten van gezonde vis, pompen, enz… heeft ervoor gezorgd dat toen de vervuiling Zwijnaarde bij Gent bereikte, het zuurstofniveau in het water terug 50% was. Dat is een niveau dat we onder normale omstandigheden ook wel eens bereiken en dat niet dodelijk is voor vissen."
De toestand vandaag
Vandaag is de vervuiling de Ringvaart in Vinderhoute gepasseerd en is ze op weg naar het kanaal Gent-Terneuzen, de snelste weg om in de Westerschelde en daarna de zee terecht te komen waar ze helemaal verdund zal worden en zal verdwijnen. Maar niet alle vervuiling zal het kanaal in stromen, een deel zal de rivier zelf blijven volgen en in de Zeeschelde terechtkomen. Daar rekenen we op de Sigmagebieden om het water te zuiveren. Dat zijn als het ware reusachtige biologische filters voor de Schelde. Vooral de sluizen waarlangs het water de overstromingsgebieden binnenstroomt, zullen voor extra beluchting zorgen. Maar ook de grote wateroppervlakte in de gebieden maakt dat het water er meer zuurstof uit de lucht kan opnemen. Ook algen, waaronder de kiezelwieren, brengen, zeker bij mooi weer, extra zuurstof in het water.
Zo lijkt het erop dat Vlaanderen erin geslaagd is één van de grootste milieurampen uit de moderne geschiedenis nipt te vermijden. “Dat is te danken aan een geweldige samenwerking tussen verschillende diensten en instanties,” zegt Dillen. "Het was een euforisch moment om te zien dat we net boven Gent het zuurstofniveau terug aanvaardbaar hadden gekregen. Maar toch blijf ik met een dubbel gevoel achter, want 90 kilometer Schelde is dood. We hopen dat migratie van vis vanuit Vlaanderen zorgt voor een sneller herstel, maar ik schat dat het zo’n 10 jaar zou kunnen duren voor het visbestand in Wallonië en Frankrijk helemaal hersteld is."
