Hoe werd het Zoniënwoud een beukenkathedraal?
Sommige pareltjes uit onze natuur hebben al heel wat meegemaakt. Duik met ons mee in de fascinerende geschiedenis van het Zoniënwoud en zijn imposante beuken.
Dankjewel IJstijd!
Het Zoniënwoud wordt beschermd onder UNESCO-werelderfgoed als één van 78 uitzonderlijke beukenwouden in Europa. Die stempel kreeg het woud niet zomaar: niet alleen staat er de grootste beuk ter wereld, ook de ouderdom van het bos is opmerkelijk. De oudste nog levende boom is wel 250 jaar oud! Die prestatie ging echter niet over glad ijs (hint), maar is een werk van vele jaren.
Zo’n 10.000 om precies te zijn. Toen vond de laatste ijstijd plaats en schoof de beuk heel gemoedelijk op van Centraal- en Zuid-Europa naar het Noorden van Europa. Vandaag heeft hij het zelfs geschopt tot meest voorkomende boom in het overgrote deel van ons continent.
Toen in de middeleeuwen in de rondomliggende gebieden de beuk steeds meer verdween om plaats te maken voor landbouw, bleef de beuk in het Zoniënwoud sterk staan. Het uitgestrekte gebied was dan ook een zeer geliefd jachtgebied voor de hertogen die er hun hobby uitoefenden.
Oostenrijker plant beuken aan
Een spectaculaire aanwinst van beukenbomen zien we van 1714 tot 1795. Onder Oostenrijks-Habsburgs regime kreeg ene Joachim Zinner de taak om het gehavende woud te restaureren en kwaliteitshout te laten produceren. En zo geschiedde. Zinner begon met de systematische aanplanting van honderden hectaren aan beuken en bouwde zo mee aan de beukenkathedraal die het woud later zou worden. Dat deed hij weliswaar onbewust, want het aangeplante hout was bestemd als timmer-en brandhout.
Na de Oostenrijkse periode kenden we in onze contreien een Franse periode en Nederlandse periode, respectievelijk voor 25 en 15 jaar. Zinner bewijst hier een zeer diplomatisch of sluw man te zijn geweest, want ook onder het Franse bestuur kon hij zijn postje behouden. In 1830 wordt België onafhankelijk en rond de periode van 1850-1870 vieren de Zinnerbeuken hun honderdste verjaardag. Door al die bestuurswissels werd niet aan het oorspronkelijke plan gehouden, waardoor de bomen een uitzonderlijk oude leeftijd bereikten en zich ontwikkelden tot de beukenkathedraal die we vandaag de dag kennen.
Maar wat is die spectaculaire beukenkathedraal nu?
De term 'Beukenkathedraal’ verwijst naar het beukenlandschap dat ontstaat wanneer beuken erg lang doorgroeien. Hun stammen worden doorheen de jaren dikker en vormen kenmerkende zuilen. De kruinen die naar elkaar reiken vormen een dicht bladerdak en op de grond komt nauwelijks begroeiing voor. Het resultaat is een indrukwekkende leegte met daarboven een imposant dak. Zoals een echte kathedraal!
De oude bomen die vandaag nog steeds de kathedraal vormen, stammen dus van Zinner af. Het zijn echte reuzen: met diameters tot wel 160 cm (daar waar ze in de rest van Europa zelden dikker zijn dan 140 cm) en maximale hoogtes van meer dan 50 meter. Dat is 15 meter hoger dan de gemiddelde beuk. Ze maken 75% van het Zoniënwoud uit en zijn dus echt hét symbool van de Brusselse groene long.
Een boom kan echter ook té oud worden en gaat dan vanzelf aftakelen. De beukenkathedraal zal dus stilletjesaan verdwijnen, ook zonder tussenkomst van de mens. Ook treedt er natuurlijke verjonging op en dat zie je de laatste jaren zienderogen gebeuren in het Zoniënwoud. Sinds het begin van deze eeuw zien we onder de oude bomen spectaculair en overvloedig jonge beukjes ontspruiten omdat de beuk steeds meer goede mastjaren kent.
De beukenkathedraal vandaag
Hoewel die grote hoeveelheid beuken indrukwekkend is, blijft het voor zo’n groot woud ook belangrijk om biodiversiteit te behouden. Dat kan alleen maar door ook andere planten te integreren. Zeldzamere boomsoorten zoals de wintereik, de haagbeuk en de winterlinde worden her en der aangeplant. Ook door natuurlijke verjonging van inheemse boomsoorten wordt gewerkt aan diversiteit. Er wordt dus gestreefd naar een gemengd woud. Dat heeft ook voordelen voor de beuk, want er wordt een robuuster woud gecreëerd dat beter bestand is tegen ziektes, zware stormen en klimaatverandering.
De beukenkathedraal is dus in verval, maar dat is dus niet zo negatief als het klinkt. Oude bomen takelen af, verjonging treedt op en bosbeheer zorgt voor meer diversiteit in planten. Ook blijven de boswachters zich inzetten om op enkele goed gekozen plekken de beukenkathedraal enigszins te bewaren omdat het zo’n spectaculair monument is.
Wil je de beukenkathedraal van ons land ook gaan bezichtigen? Ga dan zeker eens wandelen in het Zoniënwoud, het enige natuurgebied van ons land dat de drie Gewesten verbindt.
