Waterspin

Hoewel ze geen kieuwen heeft, voelt de waterspin zich als een vis in het water. Eten, vervellen, overwinteren, paren, eieren leggen … doet ze allemaal in de veilige omgeving van haar zelfgemaakte duikerklok.  

Herken de waterspin

(Argyroneta aquatica)

Zoals de waterspin zijn er geen twee. Het is de enige spin ter wereld die zowat haar ganse leven onder water doorbrengt. Er bestaan ook zeespinnen, maar die behoren niet tot de klasse van de spinachtigen en het zijn dus geen ‘echte’ spinnen. Spot je in zoet water een spin-met-luchtbel, dan weet je dus meteen dat je met een rasechte waterspin te maken hebt. Toch is het mogelijk om je te vergissen, want er zijn nog meer spinnen die zich in de buurt van water ophouden. Sommige kunnen er zelfs over lopen! Behalve de typische luchtbel, zijn dit nog meer kenmerken van de waterspin: 

• 8 tot 15 mm lang 
• de mannetjes zijn meestal groter dan de vrouwtjes - uitzonderlijk voor spinnen
• het voorste pootpaar van het mannetje is langer dan dat van het vrouwtje 
• bruin gekleurd 
• dunne, lange haartjes op het achterlijf, die een zilveren glans aan de spin geven wanneer ze lucht transporteert 
• ook de twee achterste pootparen zijn bezet met langere haren dan de twee voorste pootparen
• leeft in een luchtbel tussen de waterplanten  

Op het menu

De waterspin is meestal een passieve jager die geduldig prooien opwacht vanuit de veilige cocon van haar luchtbel. Haar poten laat ze in het water hangen, de pootharen vangen de kleinste trillingen op. Zo kan ze inschatten wanneer ze de buit kan aanvallen en binnenhalen. Soms gaat ze ook actief op jacht, al zwemmend, maar eten doet ze altijd in haar knusse luchtkasteel. 

Met een vervaarlijk gif - voor kleine diertjes althans - verlamt de waterspin haar prooien. Het gif lost ook de voedingsstoffen in de vangst op, zodat de spin haar smakelijk kan leegzuigen. Het uitgebreide menu van de kleine waterspin is best verrassend, want ze deinst er niet voor terug relatief grote prooien om het hoekje te helpen. Larven, kikkervisjes, visjes, salamanders, kreeftachtigen, wormen … al wat beweegt en bezwijkt voor haar gif, komt in aanmerking. 

Leefgebied van de waterspin

De waterspin verkiest stilstaand of langzaam stromend zoet water, maar komt lang niet overal in het land voor. Ze hangt haar ‘duikerklok’ - een bolvormig netje van spinrag - op tussen de waterplanten. Als transportmiddel voor de lucht in haar klok, gebruikt ze haar eigen lichaam. Ze steekt haar kontje parmantig boven water en wanneer ze terug onderduikt, blijft er wat verse lucht zitten tussen de haren op haar achterlijf en achterpoten. Aangekomen bij haar belletjeshuis, strijkt ze met haar poten de lucht uit haar vacht. 

Je zou denken dat een waterspin regelmatig lucht moet bijvullen om genoeg zuurstof te hebben om op te overleven, maar dat valt best mee. Ze hoeft slechts één keer per dag verse lucht op te halen om gezond te blijven. Dat komt omdat het luchtzakje dienst doet als een soort long of kieuw: zuurstof diffundeert doorheen het spinrag richting duikerklok en het uigeademde koolzuurgas lost meteen op in het omringende water. Hoe minder vaak de spin naar lucht moet happen, hoe minder ze blootgesteld wordt aan de gevaren van de bovenwereld. 

Heel af en toe komt de waterspin aan land, maar enkel in uitzonderlijke gevallen. Wanneer haar poel uitgedroogd is, moet ze op zoek naar een nieuw plekje om haar onderwaterhuis op te trekken. Sommige waterspinnen verlaten ‘s winters het water om op een veilig, maar vochtig plekje te overwinteren. Andere soortgenoten blijven in het water en bouwen bijvoorbeeld een slakkenhuis om tot winterduikklok, door het te vullen met lucht en af te sluiten met spinrag. 

Waterspinnenliefde

Wanneer het mannetje de drang voelt om zich voort te planten, gaat hij op zoek naar een vrouwtje. Hij gaat eerst even dag zeggen in haar duikerklok, maar jaagt haar meteen het water in voor een soort paringsdans. Tijdens de balts tast hij de interesse van het vrouwtje af. Ziet ze hem wel zitten, dan nodigt ze hem uit in haar luchtbel. Daar vindt de overdracht van sperma plaats. Het mannetje wordt niet meteen weggejaagd, zoals bij andere spinnen. 

Nu haar eitjes bevrucht zijn, begint het vrouwtje met de bouw van een broedkamer - een extra etage aan haar eigen luchtbel. Ze produceert een eicocon met 50 tot 100 eitjes erin, die ze bewaart in het bovenste gedeelte van haar huisje. Gedurende 3 à 4 weken verdedigt ze haar toekomstige jongen en brengt ze regelmatig verse lucht aan.  

Wanneer de kleine spinnetjes volgroeid zijn, bijten ze zich een weg uit de eicocon. Ze blijven nog enkele weken in hotel mama wonen, tot na hun vierde vervelling. Op dat moment zijn ze klaar om hun eigen nest te bouwen en zelf voor zuurstof te zorgen. 

Relatie van de waterspin met de mens

Omdat de waterspin zo’n unieke levenswijze heeft, wordt er vaak over verteld door natuurliefhebbers. Daarom zou je kunnen denken dat het diertje overal te vinden is, maar niets is minder waar. Het is een vrij zeldzame verschijning in ons land en het aantal waarnemingen is beperkt. Het is gissen naar de precieze verspreiding en populatiegrootte van deze diersoort, omdat ze zo’n verborgen leefwijze heeft. 

Lange tijd was deze spin een populair diertje om in aquaria te houden. Het is een bijzonder diertje, met haar zilverwitte luchtlaagje en aparte manier van leven. In België is het echter verboden om het kwetsbare en zeldzame dier weg te vangen uit de natuur - en gelukkig maar. In de natuurlijke kringloop vervult het dier een belangrijke rol als predator, waarbij ze o.a. helpen om de muggenpopulatie binnen de perken te houden. 

Voor zo’n klein diertje heeft de waterspin een vrij sterk gif, dat ze nodig heeft om grote prooien te vangen. Voor mensen is het gif ongevaarlijk, maar een beet van de spin kan toch flink pijn doen: zoals een wespensteek, maar dan onder water. 

Wist je dat de waterspin …

• de enige spin is die haar lange leven onder water doorbrengt? 
• grotere mannetjes heeft dan vrouwtjes? Dat komt waarschijnlijk doordat vrouwtjes ook hun nageslacht huisvesten in hun eigen luchtbel - dan neem je liefst zelf wat minder plaats in. 
• er verschillende jachttechnieken op na houdt? De mannetjes jagen vaker actief, de vrouwtjes wachten geduldig prooien af.