Rode eekhoorn

De rode eekhoorn is zo’n typisch dier dat iedereen kan bekoren. Zijn donkere ogen in combinatie met zijn minuscule ‘handen’ geven hem een bijna menselijke uitstraling. 

Herken de rode eekhoorn

(Sciurus vulgaris)

Moeten we de kenmerken van deze bekende bosbewoner nog op een rijtje zetten? Waarschijnlijk herken je het beestje sowieso al van ver, maar met deze checklist kan je hem de volgende keer nog wat beter bestuderen: ​roodbruine vacht met schakeringen van zandkleur, grijs en zwart (soms alleen in de staart)

• witte buik 
• opvallende pluimstaart 
• winterse oorpluimen

Op het menu

Als knaagdier is de rode eekhoorn vooral aangewezen op een plantaardig dieet. Noten, en zaden maken het grootste deel van zijn menu uit, zeker in de winter. Hoewel de naam ‘eekhoorn’ doet vermoeden dat het diertje graag eikels eet, eet hij liever geen verse eikels. Het spijsverteringsstelsel van de rode eekhoorn houdt meer van noten en zaden met een lager gehalte aan looizuren. Aan de eikels van de Amerikaanse eik en de moeraseik, zal hij zich enkel wagen in periodes dat er écht niks anders te vinden is. Aan het einde van het seizoen eet hij wel graag en vaak vruchten van de zomer- en wintereik, die dan minder looizuren bevatten. 

Wanneer er geen zaden meer te vinden zijn, schakelt de rode eekhoorn over op knoppen, scheuten, bloemen, bessen en zwammen. Een échte vegetariër is hij trouwens niet: wanneer de kans zich voordoet durft hij zich ook wel eens te goed doen aan insecten, eieren of zelfs een jonge vogel. Dat gebeurt echter zo sporadisch, dat de impact op de vogelbestanden verwaarloosbaar is. 

Eekhoorns staan erom bekend dat ze een wintervoorraad aanleggen voor moeilijker tijden. Ze begraven één of enkele zaden in een ondiep putje, dat ze vaak niet eens meer terug weten te vinden. Op die manier dragen ze hun steentje bij aan de vernieuwing van bossen. 

Leefgebied van de rode eekhoorn

De rode eekhoorn komt over heel België voor, maar vooral in de provincie Antwerpen en in het noorden van Limburg is hij sterk vertegenwoordigd. Dat zijn niet toevallig de gebieden met de meest uitgestrekte bossen. Naast alle bostypes, frequenteert hij ook parken en tuinen – zeker als er wat te eten valt. 

In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, houdt de eekhoorn geen winterslaap. Wel beperkt hij zijn activiteiten tot het broodnodige (voedsel zoeken en opeten) om energie te besparen. De eekhoorn nestelt zich liefst in een veilige boomholte. Oude spechtenholen met een ingang van slechts 5 cm groot zijn daarvoor perfect uitgerust. Als alle holen bezet zijn, bouwt de eekhoorn een bolvormig nest van zo’n 30 cm diameter op een dikke tak van een dichte struik of boom.

Binnenin maakt hij het gezellig met mossen, grassen en afgestripte boombast. Wanneer hij zich ’s winters in zo’n hol nestelt, ligt de temperatuur er tot 20°C hoger dan erbuiten. Elke zichzelf respecterende eekhoorn heeft niet één maar meerdere nesten, elk met een specifieke functie. Er zijn rustnesten en slaapnesten, nesten voor een kort of langer verblijf en kraamnesten. Wanneer er in het ene nest te veel vlooien zitten, verhuist hij naar een ander. Op die manier betrekt een eekhoorn op een half jaar tijd soms tot 12 nesten! 

Eekhoornliefde

Mannelijke eekhoorns hebben grote, overlappende leefgebieden waarin verschillende vrouwtjes actief zijn. Ze paren met zoveel mogelijk vrouwtjes om hun genen te verspreiden. De kleinere leefgebieden van de vrouwtjes overlappen elkaar niet, zodat ze ongestoord hun kroost kunnen grootbrengen.

Vanaf december (uitzonderlijk eind november) begint de paartijd. Dat is het moment dat je eekhoorns elkaar ziet achtervolgen van boom tot boom. Het mannetje dat de achtervolging het langste volhoudt, mag paren het het vrouwtje. Dat laatste is slechts één dag vruchtbaar, maar een dominant mannetje mag soms al enkele dagen eerder bij een vrouwtje blijven slapen. Na het paren trekt het mannetje weer weg. Het vrouwtje paart soms nog met andere mannetjes, wat resulteert in een nest jongen met verschillende vaders. 

Begin februari worden 2 tot 6 jongen geboren in een kraamnest. Ze worden verzorgd door hun moeder, die hen ook in veiligheid brengt als het nest verstoord wordt. Na 8 weken komen de jongen voor het eerst buiten. Nog een maand later worden ze uit het nest verstoten en gaan ze hun eigen weg. De jongen zijn geslachtsrijp na 9 à 10 maanden. Later in hetzelfde jaar doen sommige eekhoorns hetzelfde ritueel nog eens over. 

Relatie met de mens

Weinig mensen lijken problemen te hebben met deze vertederende knaagdieren. Andersom is het een ander verhaal: vooral in gebieden met versnipperde, kleine bosjes vormt het verkeer een belangrijke doodsoorzaak. Daar steken eekhoorns dagelijks meermaals de weg over om aan voedsel te geraken. Tijdens de paartijd zijn ze extra gevoelig: de mannetjes lopen dan letterlijk hun driften achterna zonder op het verkeer te letten. Ook vallen jonge rode eekhoorns regelmatig ten prooi aan honden en katten in onze tuinen. Daarnaast hebben de pluimstaarten een heleboel natuurlijke vijanden: 

• van de roofvogels maakt de havik het meeste slachtoffers onder de eekhoorns
• marterachtigen roven wel eens nesten leeg
• bunzingen vangen vooral eekhoorns in het voorjaar, wanneer ze op de grond voedsel zoeken
• boommarters achtervolgen volwassen eekhoorns tot in boomtoppen
• jonge eekhoorns belanden wel eens in de klauwen van een kraai
• de eekhoorn staat ook op het menu van de vos

In sommige andere Europese landen wordt de rode eekhoorn sterk bedreigd door de aanwezigheid van de exotische grijze eekhoorn uit Noord-Amerika. Die soort draagt een virus waar ze zelf geen last van ondervindt, maar dat dodelijk is voor onze rode eekhoorn. Bovendien verteert hij tannines makkelijker, waardoor hij meer overlevingskansen heeft in de winter. Van zodra een grijze eekhoorn gespot wordt in ons land, moet die onmiddellijk worden gevangen. 

Wist je dat de rode eekhoorn …

• een goed gekozen wetenschappelijke naam heeft? ‘Skia’ is oud-Grieks voor schaduw en ‘oura’ betekent staart. Het is dus een dier dat in de schaduw van zijn eigen staart leeft! 
• zijn staart niet alleen heeft om schattig te zijn? Met zijn staart houdt de eekhoorn zijn evenwicht tijdens het springen, regelt hij zijn lichaamstemperatuur en communiceert hij over zijn gemoedstoestand
• in sommige dialecten ‘vlooizak’ genoemd wordt? 
• losse onderkaakhelften heeft om makkelijk harde noten te kraken?