Vaarwel oester? Waarom het herstel van oesterbedden van internationaal belang is

De Europese platte oester heeft niet alleen een hoofdrol aan de feesttafel. Ook in onze Noordzee vervult dit tweekleppige weekdier een essentiële rol. Wist je bijvoorbeeld dat een oester het zeewater filtert? Helaas zijn ongerepte grindbedden, de ideale plek voor oesters om te groeien, zelden nog te zien in de Belgische zee. Hoe komt dat? Wat is er nodig om oesters opnieuw welkom te heten op onze zeebodem? En vooral: waarom is dat belangrijk? Onze Natuur vroeg het aan Yana Deschutter en Senne Aertbeliën van de dienst Marien Milieu (FOD Volksgezondheid). Zij helpen door middel van internationaal onderzoek, pilootprojecten en beleidsvoering om van onze Noordzee opnieuw een oesterparadijs te maken.

Hoezo kan onze Noordzee ‘opnieuw’ een hotspot voor oesters worden? Zag het er ooit rooskleuriger uit voor de Europese platte oester?

“Er zijn kaarten van de Noordzee beschikbaar, daterend uit de jaren 1800 en vroeger, waarop te zien is dat oesters in grote aantallen voorkwamen. Rond die oesterbanken zag je een heel hoge biodiversiteit. Oesterbanken bieden dan ook heel veel voordelen voor het mariene ecosysteem: ze werken als filter en houden zo het zeewater proper, ze zorgen voor lagere stroomsnelheden en ze vormen een ideale leefomgeving voor andere langlevende en traaggroeiende soorten.”

Wat zorgde ervoor dat we nu nog amper oesterbanken vinden op de Belgische zeebodem?

“Oesters settelen op stabiele materialen zoals grindbedden. Ze groeien traag en zijn heel gevoelig voor verstoring. Omgewoeld zand hebben ze bijvoorbeeld absoluut niet graag. Maar destijds waren oesters dus wel nog in grote hoeveelheden beschikbaar en raakten ze in trek bij mensen uit de lagere klassen. Zij zagen het als goedkoop voedsel dat toen gewoon voor het rapen lag. Door er zo massaal op te vissen, en de natuurlijke habitat van de oesters te verstoren, zijn de weekdieren deels verdwenen. Daarna dook ook nog een parasiet (Bonamia ostreae) op. Die zorgde in combinatie met overbevissing voor de teloorgang van onze oesterbanken. Vandaag vinden we af en toe nog oesters en oesterlarven terug, maar het vermoeden is groot dat deze op Franse of Engelse zeebodem groeien en hier terechtkomen via de stroming.”

Wat is er nodig om oesterbanken opnieuw een kans te geven op onze zeebodem?

“Eerst en vooral is het belangrijk om bodemverstoring te vermijden aangezien oesters daar zo gevoelig aan zijn. We zijn volop bezig om via een Europese procedure zones op de zeebodem te vrijwaren van bodemberoerende activiteiten. In die zones kunnen we dan pilootprojecten uitrollen die we nauwgezet monitoren. De kennis die voortkomt uit die pilootprojecten is cruciaal om uiteindelijk actief te werken aan het herstel van onze oesterbanken en het mariene ecosysteem in zijn geheel.”

Jullie starten binnenkort met een eerste pilootproject. Wat zijn jullie precies van plan?

“De bedoeling is om in onze Noordzee een oesterrif te creëren dat zichzelf in stand houdt, en dat op die manier helpt om mariene ecosystemen te ondersteunen. Dit jaar staat er alvast een bodemonderzoek gepland om de meest ideale locatie voor de oesters te bepalen. We kijken daarvoor naar de Hinderbanken, een gebied dat op ongeveer 30 kilometer van de kust ligt en waar we nog enkele grindbedden terugvinden. We onderzoeken niet alleen de bodemstructuur maar ook andere omgevingsfactoren die van belang zijn voor het opgroeien van de platte oester. We laten de oesterlarven settelen op geschikt substraat dicht bij de plaats waar we ze in zee zullen uitzetten. Nadat ze in zee zijn geplaatst zullen de oesters verschillende jaren gevolgd worden via een intensief monitoringprogramma. Op basis van de resultaten van dit proefproject kunnen we dan later het oesterherstel verder opschalen.

De Noordzee kent geen grenzen. ‘Onze’ kostbare zee herstellen en proper krijgen is logischerwijs een samenwerking tussen verschillende Noordzeelanden. Met wie en hoe werkt België samen om mariene habitats zoals die van de oester te redden?

“NORA (Native Oyster Restoration Alliance) is het verbond tussen verschillende Noordzeelanden, zoals Nederland, Frankrijk, Engeland en België, dat het herstel van oesterbanken vergemakkelijkt. Dat doen we voornamelijk door informatie uit te wisselen. Hoe groter het draagvlak, hoe groter de oppervlakte in de Noordzee waar we aan herstel kunnen doen, en hoe sneller de effecten voelbaar zullen zijn. Onze gezamenlijke missie kadert bovendien in de Europese Natura 2000-doelstellingen.”

Hoe zit het met het draagvlak in eigen land?

“Als overheid brengen we regelmatig verschillende partners samen om de neuzen in dezelfde richting te zetten. We hopen zo ook de industrie en natuurorganisaties warm te maken om initiatieven op poten zetten die wij kunnen ondersteunen. Zo organiseerden we een Natuurhersteldag om met verschillende partners te bekijken hoe we kunnen samenwerken. Dat doen we onder andere al met De Blauwe Cluster, het netwerk van organisaties die actief zijn in de blauwe economie. Ook het Prinses Elisabetheiland van Elia, het eerste energie-eiland ter wereld, zet mee in op oesterbankherstel. We voelen dus wel dat er enthousiasme is om mee te helpen.”

Om af te ronden: wat kunnen wij als gewone burgers doen om de oesterbanken en het mariene ecosysteem in het algemeen te beschermen?

“Hoe meer mensen inzien hoe belangrijk de biodiversiteit onder water is, zowel voor onze natuur en het klimaat als voor onszelf, hoe beter. Helaas is de algemene kennis over onze zee vrij laag. Wat er zich afspeelt op de zeebodem, is niet zo zichtbaar als pakweg de natuur in het bos. Dan is er ook nog het hele klimaatverhaal. Als we spreken over klimaatverandering kijkt iedereen al snel naar het verminderen van koolstof en stikstof. Zo kom je automatisch weer uit bij het belang van een gezonde zee waar plaats is voor oesterbanken. Want onderzoekers hebben een sterk vermoeden dat oesters in staat zijn om stikstof op te nemen. Je kan dus eigenlijk niet anders dan mee strijden voor natuurherstel en -bescherming als je om de natuur en jezelf geeft.”

Meer weten over natuurherstel van oesterbanken?

Neem een kijkje op de website van de dienst Marien Milieu.