De beste tips om af te koelen, rechtstreeks uit onze natuur
Hoe zorg jij voor de nodig verkoeling tijdens deze hittegolf? De kans is groot dat jouw allerbeste tricks je al eens voorgedaan zijn … door inwoners van onze natuur! Laat hen jou dan ook inspireren voor nog meer coole manieren om de warmste tijd van het jaar te overleven. In dit artikel overlopen we allerlei methoden om lijf en leden koel te houden, getest en goedgekeurd door Belgiës wildste dieren.
Zwetende insecten
Een opwarmertje om te beginnen. Want zweten kunnen we allemaal, maar hoe zit dat in de dierenwereld? Feit is dat de mens als zwetend zoogdier een grote uitzondering vormt, samen met nog enkele uitheemse soorten zoals het paard en de kameel. De meeste andere dieren raken helemaal geen warmte kwijt door lichaamsvocht te verspreiden over hun eigen lichaam, tenzij dan de cicaden. Die kleine insecten hebben kleine zweetklieren bovenaan hun lichaam, waarmee ze vocht opgenomen uit plantensappen weer uitsmeren over hun lijfje. Wanneer het vocht verdampt, onttrekt het verdampingsproces warmte aan het insectenlijfje. Het grote nadeel van zweten? Je moet extra veel drinken!
Jezelf koel likken
In het buitenland zijn voorbeelden te vinden van dieren die hun eigen vacht nat likken om af te koelen, zoals de kangoeroe en de koala. Een vorm van ‘actief’ zweten, want ook zelf aangebracht speeksel verdampt en koelt zo af. Of er in onze natuur ook van die zelfzweters te vinden zijn, konden we niet achterhalen, maar één blik op de wasfetisj van onze huiskat doet vermoeden dat de wilde kat er ook wel een pootje weg van kan hebben. Het menselijke equivalent? De polsen nat maken met koud water!
Hijgen
Deze manier om vocht te verdampen is dan weer wel wijd verspreid onder onze inheemse dieren. Het is een manier om af te koelen die de meeste middelgrote tot grote zoogdieren gebruiken, behalve dan de zweters. Ook vogels hijgen wanneer ze het te warm hebben. Hijgen doet trouwens nog veel meer voor de warmtehuishouding van een dier dan alleen maar vocht verdampen. De snelle stroom van (koelere) lucht doorheen de bovenste luchtwegen zorgt immers ook voor convectie en door het openen van de mond verliezen ze warmte via straling. Het voordeel van hijgen t.o.v. zweten is dat je minder zout verliest én dat het niet hoeft te waaien om meer warmte te verliezen.
Flapperen met de keelzak
Sommige vogels, o.a. reigers, aalscholvers, uilen en duiven, hijgen op een wel heel speciale manier. Ze vibreren intens met de ‘keelzak’, het stukje huid onderaan de snavel. Zo stroomt er heel snel frisse lucht in en uit de vogelbek en dan vooral over de vochtige onderdelen van de snavel en de keel, opdat de verdamping van keelvocht zou versnellen. Een Nederlandse naam voor dit fenomeen is er nog niet, maar illustrerende YouTube-filmpjes kan je vinden met het trefwoord ‘gular fluttering’.
Een bad nemen
Wie zijn huid een handje wil helpen en zichzelf liever niet in het zweet werkt, kan er ook voor kiezen zichzelf nat te maken. Daar zijn wilde zwijnen heer en meester in: ze nemen een verkwikkend modderbad voor een langdurig fris gevoel. Niet alleen de frisheid van het water (of de modder) koelt het lichaam af, de verdamping ervan zorgt voor nog meer temperatuurwinst. Ook vogels houden van waterpret in de zomer. Je kan hen helpen met een ondiepe schaal water in de schaduw. Misschien houden ze het in eerste instantie bij wat veilig pootjebaden, maar wanneer ze zich helemaal veilig voelen gaan ze helemaal loos.
Op zoek naar koele plekjes
Een dooddoener, maar door zich gewoonweg terug te trekken in een lekker koel hol gunnen dieren zich de nodige afstand tot de warmte. Vaak kiezen ze ook hun momenten uit en komen ze niet in actie op het heetst van de dag. Daar kunnen wij wat van leren: waarom gooien we ons dagritme niet eens helemaal om, zodat we kunnen rusten wanneer het warm is en pieken in de luwte van de nacht? Oh ja, en dat rusten doe je dus best met ramen en deuren gesloten én de rolluiken naar beneden. Ons hoogsteigen ‘afkoelingshol’.
Zomerrust
In Spanje kent men de siësta om het heetst van de dag te overbruggen, maar sommige dieren gaan nog een stapje verder. Ze zetten tijdelijk hun metabolisme op een laag pitje om moeilijke omstandigheden (warmte, droogte) te kunnen doorstaan. Dit fenomeen wordt o.a. gezien bij sommige vlinders, kevers en huisjesslakken. Ook vissen gaan bij watertemperaturen boven de 26°C in een soort zomerrust.
Ventilatie
De lucht in je huis laten bewegen, zorgt voor afkoeling via convectie (je huid verliest warmte aan de koelere lucht) en bevordert afkoeling door zweten (omdat het vochtige laagje lucht omheen de huid sneller ververst wordt). Het is een truc die we ook bij bijen terugzien: op een warme dag verzamelen ‘waaierbijen’ zich voor de ingang van het nest om met wild flapperende vleugels de lucht in hun nest te verversen. Ook mieren zijn meesters in de thermoregulatie van hun nest. Om hun nakomelingen op constante temperatuur te houden, maakt de rode bosmier een koepelnest met dikke wanden en een groot ondergronds deel. De bovengrondse mierenheuvel warmt snel op in de zon, maar om de temperaturen niet té hard te laten oplopen, openen en sluiten de werksters op strategische momenten bepaalde nestopeningen. Met een beetje hulp van de wind zorgen ze zo voor een fris briesje in huis.
Koel bloed
Hommels hebben een nog straffere manier om hun bloed op temperatuur te houden. Het zijn insecten die hun temperatuur – net zoals zoogdieren – graag op een comfortabel peil houden: 35°C. Krijgen ze het toch te warm onder hun vleugels, dan pompen ze koeler bloed uit het achterlijf richting warmer borststuk. Cruciaal daarbij is een ‘luchtzakje’ dat middenin zit en een belangrijke rol speelt in dat uitzonderlijke bloedtransport.
De juiste houding
Net zoals een vlinder zich bij de eerste zonnestralen opwarmt met de vleugels gespreid, kan hij de hoeveelheid zon op z’n lichaam beperken door de vleugels recht naar de zon te laten wijzen. Ook libellen gaan op die manier te werk. Ze houden hun achterlijfje in het verlengde van de zonrichting, zodat ze in hun eigen schaduw komen te zitten.
Ken jij nog meer bijzondere manieren om af te koelen?
Neem dan contact op met onze redactie via het contactformulier!
