De ene winterslaap is de andere niet
Zou het niet heerlijk zijn om ergens in een warm bed, diep onder de dekens, enkele maanden lang knus weg te dutten, om pas bij de eerste lentezon fris en monter weer op te staan? Voor sommige dieren is dat slaperige scenario realiteit, maar romantisch is zo’n winterslaap allerminst.
In tegenstelling tot wat je zou denken, draait een ‘winterslaap’ immers allesbehalve om slapen. In plaats van heerlijk weg te dromen terwijl hun lichaam op volle toeren draait, verkeren winterslapende dieren in een soort ‘stand-by-modus’. Daarbij verstijft hun lichaam en herleiden ze hun stofwisseling of metabolisme tot minder dan 5% van het normale niveau. Ze ademen trager, hun hartslag vertraagt en hun lichaamstemperatuur daalt.
Waarom een winterslaap?
De allerbelangrijkste reden waarom dieren in winterslaap gaan, is energiebesparing. Je ziet het dan ook vooral bij erg kleine dieren met een grote oppervlakte-volume-verhouding. Omdat dieren vooral via de huid warmte verliezen, koelen zulke kleine dieren veel sneller af dan grote exemplaren. ’s Winters hebben ze verhoudingsgewijs veel meer energie nodig om hun temperatuur op peil te houden. Door hun lichaamsfuncties te vertragen of stil te leggen, kunnen ze het met veel minder doen. Tijdens de winterslaap verbruiken ze maar nét genoeg energie om in leven te blijven.
Vaak heeft de winterslaap dus te maken met het overbruggen van een koude periode. Maar ook het gebrek aan voedsel verplicht sommige dieren om het tijdelijk rustiger aan te doen. Insecten, vruchten, nectar … zijn allemaal energierijke hapjes die in de winter haast onvindbaar zijn. Daarom komen winterslapers in de herfst aan in gewicht. Met die reserves slaan ze zich dan al rustend door de winter.
Tenslotte is de winterslaap ook een veilige manier om de winter door te brengen. Wie niet beweegt, geen geluiden maakt en zelfs geen geuren afscheidt, wordt niet opgemerkt door predatoren. Onderzoek heeft aangetoond dat kleine dieren tot 5 keer meer kans hebben om te overleven tijdens een maand winterslaap dan wanneer ze diezelfde periode wakker blijven!
Welke dieren houden een winterslaap?
Insecteneters zoals de egel en sommige vleermuizen zijn notoire winterslapers. Ze brengen zo goed als gans de winter slapend door, hoewel ze af en toe ook wakker kunnen worden. Daarnaast hebben ook de minder bekende slaapmuizen hun naam niet gestolen, zij houden eveneens een echte winterslaap.
Veel mensen denken dat ook de eekhoorn een winterslaap doet, maar die houdt er een andere overlevingsstrategie op na. In plaats van de winter door te slapen, zet de eekhoorn zijn lichaam enkel bij bar weer op een lager pitje. Op dat moment houdt hij ‘winterrust‘, waarbij zijn lichaamstemperatuur slechts enkele graden daalt. Een dier in winterrust kan veel makkelijker gewekt worden en moet meer energie opnemen tijdens wakkere momenten. Daarom leggen eekhoorns in de herfst een wintervoorraad aan. Een andere bekende winterruster uit onze natuur is de das.
Strikt genomen, kunnen alleen warmbloedige dieren een winterslaap houden. Tenminste als je een winterslaap definieert als het actief verlagen van lichaamstemperatuur en metabolisme. Maar als je het begrip ruimer interpreteert, doen onze amfibieën het ook. Ze zijn koudbloedig en kunnen niet zelfstandig hun temperatuur regelen. In de winter is het voor hen dus onmogelijk om een temperatuur te bereiken waarin hun lichaam kan functioneren, waardoor ze in een slaapstand verzeilen.
Om dezelfde reden is het ook niet zo gek dat er minder insecten zijn in de winter. Want je raadt het al … ook zij houden verplichte rust! Sommige vlinders brengen bijvoorbeeld de winter al slapend door. En misschien overwintert er wel een troep lieveheersbeestjes in jouw huis?
Help winterslapers de winter door!
Ook in jouw tuin en zelfs in je huis kunnen heel wat dieren de winter doorbrengen. Takkenbossen, bladerhopen en houtstapels zijn ideale plekken om (relatief) warm en beschut een winterslaap te houden. In ons dossier ‘Wintertuin’ geven we je tijdens de rest van de maand november tips om winterslapers, maar ook andere dieren, een extra zetje te geven gedurende de barre wintermaanden!
