Deze 10 weetjes maken van jou een kwallen-expert
Trek je deze zomer op staycation naar de Belgische kust? Lees dan snel verder voor de allerstrafste kwallenfeiten om mee uit te pakken op het strand. Want zeg nu zelf: zo’n slechte reputatie, dat hebben deze beestjes écht niet verdiend!
1. Wat is een kwal eigenlijk?
Is het een dier? Een zwemmende paddenstoel? Of toch gewoon een zak levende gelei?
Kwallen behoren officieel tot de ‘neteldieren’, een primitieve tak van het dierenrijk waarvan het lichaam bestaat uit een ‘zak’ met tentakels. In de tentakels zitten netelcellen die kleine pakketjes met gif kunnen wegschieten. Het gif verlamt een prooi alvorens ze opgegeten wordt.
2. Hoe gevaarlijk zijn onze kwallen?
In de Noordzee leven geen dodelijke kwallensoorten zoals in de tropen, toch is een ontmoeting niet altijd aangenaam. De gifpakketjes zijn soms uitgerust met harpoenachtige naalden die door onze huid kunnen dringen. Ze worden afgevuurd wanneer de kwal ‘getriggerd’ wordt, bijvoorbeeld bij aanraking. Ben je de pineut, dan voelt het alsof je in een struik brandnetels gestaan hebt. Niet leuk, maar ook niet levensbedreigend. En hé: die kwal probeert ook maar gewoon te overleven! Hoe groter het contactoppervlak en hoe sterker het gif, hoe groter het ongemak. Soms kan het lijken alsof je brandwonden hebt opgelopen.
Trap je een tweede keer in een kwal, dan reageert je lichaam mogelijk allergisch en moet je medische hulp zoeken. Algemene vergiftigingssymptomen komen slechts zelden voor bij contact met kwallen die in België voorkomen.
3. Vanvoor is ook vanachter
In het zakvormige lichaam van een kwal zit slechts één opening. Die doet dienst als mond én als anus. Binnenin het blubberige lichaam van een kwal zitten trouwens echte organen, zoals o.a. een maag.
Blauwe haarkwal en kompaskwal
4. Hoe beweegt een kwal zich voort?
Kwallen hebben niet veel mogelijkheden om zich te verplaatsen. Veelal laten ze zich meevoeren door de stroming van het water - daarom horen ze officieel bij het ‘plankton’. Door hun klokvormige hoed ritmisch samen te trekken, kunnen ze een klein beetje van koers wijzigen. Maar tegen de stroom in zwemmen, lukt hen nooit.
5. Wanneer kom je in aanraking met een kwal?
Dat is moeilijk te voorspellen. Soms trappen onoplettende strandgangers in een aangespoelde kwal, maar ook tijdens het zwemmen kan je ermee in aanraking komen. Afhankelijk van wind, stroming en getijden zijn er soms veel meer kwallen dan anders aan onze kust. Check daarom altijd eerst het strand voor je in het water gaat. Liggen er veel kwallen, dan is het opletten geblazen. De netelcellen blijven trouwens actief, zelfs wanneer de kwal helemaal uitgedroogd is.
6. Voor welke kwallen moet je opletten in onze Noordzee?
- Oorkwal: Heeft vier ‘oren’ in het lichaam (de geslachtsorganen), wordt max. 40 cm groot, spoelt vooral in het voorjaar aan. Netelcellen kunnen niet door onze huid dringen.
- Blauwe haarkwal: Blauwe, platte kwal met haarachtige tentakels, komt voor aan onze kust in de zomer bij oostenwind. Kan gemeen steken.
- Rode of gele haarkwal: Schijfachtige kwal met meterslange tentakels, zeldzaam in onze wateren. Kan gemeen steken.
- Kompaskwal: Kwal met bruine strepen op het lichaam, spoelt aan vanaf half juli en kan zo voor overlast zorgen. Kan gemeen steken.
- Zeepaddenstoel of bloemkoolkwal: Bolvormige, blauwe kwal die erg groot kan worden, spoelt soms massaal aan in het najaar. Ongevaarlijk.
Links: oorkwal; rechts: zeepaddenstoel
7. En het Portugees oorlogsschip?
Heel uitzonderlijk komt een Portugees oorlogsschip bij ons terecht. In maart 2020 spoelde er een aan in Raversijde. Het is trouwens geen echte kwal, maar een kolonie van poliepen met tot 40 m lange tentakels. Oorspronkelijk drijft het Portugees oorlogsschip op (sub)tropische zeeën, maar het kan verre afstanden afleggen onder invloed van de wind. Bij contact krijg je meteen flinke pijn, jeuk en striemen. Daarnaast veroorzaakt het gif een algemene malaise met koorts, misselijkheid, duizeligheid, braken, enz.
8. Kwallenseks
Geloof ons: kwallenseks is minstens even oninteressant als het klinkt. Mannetje en vrouwtje (soms veranderen ze in de loop van hun leven van geslacht) droppen hun voortplantingscellen gewoon in het water en de bevruchting vindt plaats wanneer twee cellen elkaar toevallig ontmoeten in zee. Een beetje zoals stuifmeel en stamper bij bloemen. Een bevruchte eicel groeit uit tot larve die zich vasthecht aan de bodem. Ze groeit uit tot een soort ‘poliep’, waaraan kleine kwalletjes rijpen. Op een gegeven moment laat zo’n kwalletje los en zweeft het verder in het zeewater.
9. Wat te doen bij een kwallensteek?
- Om te voorkomen dat het gif verspreidt, helpt het om zo weinig mogelijk te bewegen.
- Spoel met zeewater, nooit met zoet water (dat triggert de netelcellen)
- Verwijder tentakels met een pincet of wattenstaafje. Zijn de tentakels niet zichtbaar, breng dan scheerschuim aan en verwijder die met de rand van een bankkaart (draag handschoenen!)
- Een mengsel van maagzout en zeewater (1/1) op de huid brengt verlichting.
- Gebruik bij een steek van de kompaskwal azijn om de huid 30 seconden in onder te dompelen.
- Onderdompelen in heet water bevordert mogelijk de gifafbraak.
- Ga naar de dokter als de pijn blijft duren of als de ogen geraakt zijn.
10. Helpt het om te plassen op een kwallensteek?
Nee, dat is een fabeltje. Urine heeft geen invloed op de netelcellen of het gif, mogelijk wordt de pijn zelfs intenser. Ook alcohol op de contactplek helpt niet. Azijn mag enkel gebruikt worden bij een steek van de kompaskwal, bij andere soorten werkt het averechts.
