Hoe trouw is de wolf echt?
Hét natuurnieuws van het jaar is zonder twijfel de vestiging van de allereerste Belgische wolvenroedel sinds het einde van de 19de eeuw. De roedel is nog heel pril, met slechts twee overlevende zoons van de eerste generatie. De volgende jaren zullen er nieuwe wolven bijkomen en jongvolwassen wolven vertrekken om elders een eigen familie te stichten. Eén constante blijft: het stichtende koppel August en Noëlla. Toch zijn er verschillende scenario’s mogelijk waarbij een wolvenpaar toch niet bij elkaar blijft tot de dood hen scheidt.
Tot die conclusie kwamen enkele Amerikaanse wetenschappers die gedurende 25 jaar maar liefst 44 wolvenroedels bestudeerden in Yellowstone Park. Het lijkt misschien raar om de situatie in een uitgestrekt, Noord-Amerikaans nationaal park te vergelijken met die van de wolven in onze versnipperde natuur, maar er zijn meer gelijkenissen dan je denkt. Want ook in Yellowstone Park verscheen (een ondersoort van) de grijze wolf terug op het toneel na een lange periode van afwezigheid. Daarmee ontstond een unieke kans om een startende populatie van nabij op te volgen. Maar er zijn ook verschillen, want waar August en Noëlla zelfstandig tot in Limburg gereisd zijn, hebben de Amerikaanse roedels een meer kunstmatige oorsprong.
De kunst van het wolven observeren
De wolven van Yellowstonezijn afkomstig uit Canada, waar 41 uitverkorenen gevangen werden en uitgerust met een halsbandzender. In de periode van 1995 tot 1997 werden ze weer uitgezet en van nabij opgevolgd. Elke nieuwe roedel werd jaarlijks gedurende 30 opeenvolgende dagen uitgebreid geobserveerd om de sociale structuren van de families in kaart te brengen. De resultaten van dit ambitieuze onderzoek zijn op zijn zachtst gezegd opmerkelijk en veranderen voorgoed de manier waarop we naar wolven kijken.
Zeg niet ‘alfa-wolven’, maar ‘leiderpaar’
Bij veel mensen heerst nog steeds het idee dat wolvenroedels in een strikte hiërarchie leven met een alfakoppel dat respect afdwingt door middel van agressie. Die theorie uit de jaren ‘40 kent ook nu nog veel aanhangers, maar wetenschappers zijn het er ondertussen over eens dat dat model achterhaald is. De dominantie-theorie werd immers gebaseerd op obeservaties van wolven in gevangenschap, in een tijdperk waarin er nog geen kweekprogramma’s bestonden en wolven gewoon uit het wild ‘geplukt’ werden.
Meestal waren het de ‘lone wolves’ die in dierentuinen terechtkwamen, omdat ze zich makkelijker laten zien aan mensen tijdens hun zwerftochten. Beeld je eens in: een stuk of vijf jonge, mannelijke wolven, met hoge dosissen testosteron gierend door hun lichaam, die verplicht werden om in een veel te kleine kooi met elkaar samen te leven. Niet moeilijk dat de spanningen hoog opliepen en agressie tot de orde van de dag behoorde!
Bovenstaande situatie is dan ook in niks vergelijkbaar met hoe wolven in het wild leven, met een onderlinge familieband en conflictvermijdend gedrag als basis voor hun samenlevingsmodel. En dat is ook wat de onderzoekers in Yellowstone Park te zien kregen: hechte families waarin de moeder- en vaderwolf een leidende rol op zich nemen omdat ze ‘ouders’ zijn, niet omdat ze zich een weg naar de top geknokt hebben.
Wanneer neemt een andere wolf de leiding over?
Tijdens de volledige duur van het onderzoek werden in totaal 152 wolvenkoppels geobserveerd. In driekwart van de gevallen kwam er pas een einde aan hun leiderstatus wanneer één van de twee ouderdieren overleed. Die situatie deed zich ook in Limburg al voor, toen in 2019 August’s eerste wijfje Naya spoorloos verdween.
Maar er hoeft niet altijd een overlijden vooraf te gaan aan een 'position switch'. Soms gaat een ouderdier spontaan een lagere rol in de familie vervullen, bijvoorbeeld na een ziekte of ongeval. De ‘gevallen’ wolf houdt zich dan niet meer bezig met de voortplanting en staat die rol af aan een nieuw leiderdier dat zich in de familie of roedel komt vestigen. De verzwakte ex-leider blijft echter deel uitmaken van de familie.
Wat als het toch tot een echtscheiding komt?
Bij slechts 9% van de onderzochte koppels eindigt het sprookje met een werkelijke scheiding met alles erop en eraan. De ouderdieren gaan uit elkaar en één ervan trekt weg van de eigen familie. Meestal is het het mannetje dat moet opkrassen, want de wijfjeswolf heeft veel meer sociaal aanzien. In de wolvenwereld kunnen we immers spreken van een ‘matrilineale’ maatschappij, waarin territoria worden doorgegeven van moeder op dochter of van zuster op zuster. Bij een scheiding gaan het vrouwtje en haar nakomelingen een verbintenis aan met een nieuw mannetje dat zich aandient om de voortplanting verder te zetten. De verstoten man moet elders van nul opnieuw beginnen.
Waarom een stevig gefundeerd wolvenkoppel soms toch door een scheiding gaat, is moeilijk te zeggen. In één geval verwelkomde het vrouwtje een groep mannetjes in haar eigen roedel, om zo de overlevingskansen van haar gezin te verhogen. Ze papte aan met het stoerste exemplaar en haar ex-man moest vertrekken. Door zich te omringen met meerdere mannen, kon haar familie grotere prooien vangen en zich beter standhouden in gevechten met andere roedels.
Meestal zijn familiebanden bij wolven dus erg sterk en kom je daar als vreemde wolf niet zomaar tussen. Maar hoe hard het ook lijkt: als puntje bij paaltje komt, geldt ook hier maar één belangrijke natuurwet: de ‘survival of the fittest’.
