Kunnen dieren ook rouwen?
Wetenschappers raken er steeds meer van overtuigd dat niet alleen mensen emoties hebben. Zelfs ‘rouw’ wordt af en toe geobserveerd bij dieren, vooral wanneer ze een sociaal leven leiden. Toch moeten we voorzichtig omspringen met het begrip ‘rouw’.
Dolfijnen die een dood kalfje dagenlang meesleuren, olifanten die verzamelen bij een overleden kuddegenoot en giraffen die dag in dag uit waken bij een overleden giraffenjong … Het is maar een kleine greep uit een groot aantal waarnemingen in de wilde natuur die ‘rouwgedrag’ bij dieren omschrijven.
Wat is rouwen?
De anekdotes stapelen zich op, maar hoe weet je nu precies of een dier rouwt? Het kan immers ook zijn dat het gewoon reageert op het overlijden van een soortgenoot. Of het daarbij ook verdriet voelt, is essentieel om over ‘rouw’ te kunnen spreken. Daarom is het belangrijk om te definiëren wat ‘rouwen’ precies is. Ondertussen is men het erover eens dat er aan twee voorwaarden voldaan moet zijn, eer we over rouw kunnen spreken.
Ten eerste moeten de dieren vooraf een sociale band met elkaar gehad hebben, los van overlevingsgedrag zoals paren en voedsel zoeken. Ten tweede moet het gedrag van het overblijvende dier gewijzigd zijn na het overlijden. Een chimpanseevrouwtje dat haar dode jong nog wekenlang meezeult maar ondertussen wel eet, slaapt en paart als tevoren, is niet in rouw. De dolfijn van hierboven verwaarloosde haar eigen lichaam en kwam niet meer toe aan eten. Dan kunnen we dus wel spreken over rouwgedrag.
Rouwen dieren ook in onze natuur?
Er bestaat nog veel onduidelijkheid over welke zoogdieren precies rouwen. Het is immers allerminst eenvoudig om dit emotionele gedrag waar te nemen in de natuur. Het vergt een intense periode van nabije opvolging, wat vaak moeilijk is omwille van de verborgen leefwijze die veel soorten erop na houden. Vaak observeert men rouwgedrag dan ook voor het eerst in gevangenschap of bij intensief bestudeerde diergroepen.
- Bij de walvisachtigen werd rouwen al meermaals waargenomen, meestal ging het om een overleden kalfje. We zien het gedrag vooral bij intelligente dolfijnsoorten, maar ook bij de bultrug. Af en toe zijn die dieren ook voor onze kust te vinden.
- Vossen zouden soms soms een echt begraafritueel vertonen, waarbij allerlei natuurlijk materiaal op de overleden soortgenoot gelegd wordt.
- Ook wolven en coyotes vertonen duidelijk en langdurig verdriet wanneer een roedelgenoot sterft. Dat is niet zo gek, aangezien deze hondachtigen intens samenleven in roedels met een alfakoppel en hun nakomelingen.
- Een achtjarig jongetje in Arizona maakte nabij zijn tuin een filmpje van pekari’s of navelzwijnen (verre neven van onze everzwijnen) die tien dagen lang hun overleden maatje kwamen bezoeken.
Rouwende vogels
Behalve bij zoogdieren, wordt het rouwen om een overledene ook geregeld toegeschreven aan vogels. En dan niet alleen aan de ‘usual suspects’ zoals de intelligente kraaiachtigen, maar ook bij enkele watervogels.
- In New York werd een geval beschreven van een tamme mulard-eend die afscheid nam door met z’n kop over z’n dode maatje te gaan liggen. Hij weigerde nieuwe vriendschappen aan te gaan en stierf van verdriet.
- Nobelprijswinner Konrad Lorenz schreef over een grauwe gans die op dezelfde manier rouwde om het verlies van een partner, als beschreven wordt bij jonge kinderen die een dierbare verliezen.
- Kraaiachtigen verzamelen bij een overleden soortgenoot, al heeft dat waarschijnlijk een andere reden dan het uiten van hun verdriet. Onderzoek heeft aangetoond dat deze ‘begrafenissen’ vooral dienen om te bepalen wat de doodsoorzaak is, zodat ze zich daartegen kunnen beschermen.
- Eksters leggen takjes en grassprietjes bij hun overleden soortgenoten. De bekende gedragsbioloog Marc Bekoff beschrijft dat ritueel als een ‘eksterbegrafenis’.
Uit al deze voorbeelden kunnen we niet anders dan besluiten dat sommige dieren wel degelijk rouwprocessen doormaken. Hoe ze dat doen en welke impact dat heeft op hun leven, hangt evenwel af van de diersoort, van de omstandigheden en zelfs van individuele verschillen. Net zoals bij mensen, gaat ieder dier anders om met verlies.
