Wordt 2021 het jaar van de goudjakhals?
Na enkele zichtwaarnemingen in Nederland is er bij onze noorderburen voor het eerst ook DNA gevonden van een mannelijke goudjakhals op enkele gedode schapen. Deze hondachtige rover maakt stilaan zijn opmars in West-Europa, waar hij een volledig nieuw leefgebied inneemt. Is binnenkort ook België aan de beurt? Hoog tijd om het dier beter te leren kennen! Wie is hij? Waar komt hij vandaan? En hoort hij hier wel thuis?
Vanwaar komt de goudjakhals?
In tegenstelling tot de wolf en de lynx, die na een langdurige verdwijning zijn teruggekeerd naar ons land, is de goudjakhals een echte nieuwkomer in het westen van Europa. Oorspronkelijk leefde het dier in delen van Azië en Afrika. Zo’n 10.000 jaar geleden maakte het waarschijnlijk zijn intrede in Europa. De goudjakhals verbleef lange tijd vooral in het oosten van ons continent, o.a. in Bulgarije, Griekenland en Kroatië.
In de 20ste eeuw begon de soort zich meer naar het midden van Europa te bewegen om eind jaren ‘80 Italië en Oostenrijk te bereiken. En hun zegetocht blijft duren, want ondertussen is de goudjakhals ook al gespot in Duitsland, Frankrijk en Nederland. In dat laatste buurland werd het dier al in 2016 voor het eerst door een cameraval 'gevangen'. Nadien volgden nog 4 waarnemingen, waarvan de laatste eind oktober van dit jaar. Enkele schapen werden toen aangevallen in Ooij en Erlecom (Gelderland). Men dacht aan de wolf, maar verder onderzoek wees richting goudjakhals. Dat is nu ook bevestigd door DNA-onderzoek, dat als dader de goudjakhals GG010m aanwijst. Het dier werd voordien ook al gespot in de buurt van Duisburg en Kranenburg (Duitsland). Het mannetje lijkt dus dezelfde route te gebruiken als die waarlangs de Limburgse wolven August, Naya en Noëlla ons land bereikten. De vraag is dus niet of de goudjakhals naar ons land komt, maar wanneer.
Wie is de goudjakhals?
De goudjakhals lijkt zowel op de wolf als op de vos, waardoor verwarring zeker mogelijk is. Qua formaat zit hij tussen de twee in. Hij is merkelijk kleiner dan de wolf (die iets groter is dan een Duitse herdershond) en 10 cm groter dan de vos (formaat beagle). Om bij de hondenrassen te blijven: de goudjakhals is ongeveer zo groot als een border collie.
De vachtkleur van de goudjakhals lijkt op die van de wolf, maar is duidelijk geler - of ‘meer gouden’ zo je wil - hoewel er veel schakeringen mogelijk zijn met rode en okeren ondertinten. Zijn snuit is dan weer spits zoals die van de vos, maar de jakhals staat hoger op zijn poten dan de rode rover. Rondom de bek, aan de hals en op de borst kleurt de vacht crèmewit. ‘s Winters verschijnt er een zwarte schaduw op de rug. De staart, die in verhouding korter is dan een vossenstaart, heeft een zwarte punt. De middelste twee tenen van de voorpoten zijn aan de basis met elkaar vergroeid, wat de goudjakhals een unieke pootafdruk oplevert.
Wat eet de goudjakhals?
Het voedingspatroon van de goudjakhals lijkt eerder op het veelzijdige dieet van een vos dan op het strikt carnivore menu van de wolf. Hoewel hij in groepsverband leeft, jaagt de jakhals in z’n eentje op wild. Daarnaast hij lust ook eieren, ongewervelde dieren, kadavers, fruit en zelfs afval. Meestal verkiest de goudjakhals kleine prooidieren, maar wanneer een hoefdier zich aandient, zal hij ook zijn kans wagen.
Net zoals de vos is de goudjakhals veel minder schuw t.o.v. mensen dan de wolf. Hij durft zich dicht bij steden te vertonen en snuistert als een echte opportunist tussen het afval dat wij laten rondslingeren. De kans dat hij zich effectief laat zien wanneer hij de grens oversteekt, is dus relatief groot. Voor mensen is het dier volkomen ongevaarlijk, tenzij je het in het nauw drijft natuurlijk (maar op zo’n moment van zelfverdediging kunnen zelfs niet-roofdieren schade aanrichten).
Waarom zoekt de goudjakhals een nieuw leefgebied?
Er bestaan verschillende theorieën over de drijfveren van goudjakhalzen om nieuwe horizonten te verkennen. Mogelijk doen de minder strenge winters ten gevolge van de klimaatopwarming hen naar het noorden en het westen reizen, omdat ze de beschikbaarheid kleine knaagdieren verhogen. Lang werd gedacht dat de goudjakhals profiteerde van de achteruitgang van de wolf - de twee predatoren zijn grote rivalen. Maar hoewel de jakhals bij voorkeur een ander territorium zal uitkiezen, worden de twee rivaliserende soorten in Duitsland wel degelijk in dezelfde regio’s gesignaleerd.
Feit is dat de gouden hond het goed doet en de populatiegroei in zijn oorspronkelijke gebieden zijn verspreiding noodzakelijk maakt. Dat het dier daar floreert, heeft gek genoeg te maken met het verdwijnen van de extensieve schapen- en geitenhouderij op de steppes aldaar. Omdat de goudjakhals vooral andere dingen eet en makkelijk van dieet wisselt, is dat geen rechtstreekse bedreiging voor hem, maar het maakt wel dat het roofdier er steeds minder als lastpost wordt gezien door de lokale bevolking. Ook heeft hij nu minder te vrezen van het giftige aas dat er gelegd werd om wolven te doden. Die onfrisse praktijken misten trouwens helemaal hun doel: de wolf eet er amper van, maar andere aasliefhebbers zoals de goudjakhals kregen er flinke klappen door.
Natuurlijk kunnen we ook niet ontkennen dat de goudjakhals mee profiteert van de inspanningen die gedaan worden om natuurgebieden aan elkaar aan te sluiten en zo verdwenen soorten weer aan te trekken. Kort samengevat, zitten op dit moment alle omstandigheden goed voor de goudjakhals om voet aan de grond te zetten in West-Europa.
Is de goudjakhals een exoot of niet?
Anders dan de wolf en de lynx, heeft de goudjakhals zich in het verleden nooit in ons land gevestigd. Als hij tot hier komt - en dat lijkt enkel een kwestie van tijd - hoe moeten we dan omgaan met deze nieuwkomer? Verwelkomen we het dier met open armen of zien we hem als een ongewenste exoot die onze biodiversiteit bedreigt?
Ten eerste kunnen we benadrukken dat de goudjakhals in gans Europa sowieso bescherming geniet dankzij de Europese habitatrichtlijn. Bovendien zijn EU-lidstaten verplicht om het dier nauwgezet op te volgen wanneer het op hun grondgebied verschijnt. Daarnaast is de definitie van wat we verstaan onder een ‘exoot’ heel duidelijk: het gaat enkel om soorten die door de mens geïntroduceerd zijn of die ontsnapten uit gevangenschap. Voorbeelden van uitheemse dieren die hier door toedoen van de mens terechtkwamen zijn de wasbeer, het muntjak, de Nijlgans, de Amerikaanse stierkikker en de Chinese wolhandkrab. Dieren die hier op eigen houtje geraken, of ze nu terugkeren na een lange afwezigheid of door externe factoren nieuw terrein opzoeken, vallen duidelijk niet onder die definitie.
De goudjakhals is zo’n dier dat er zelf voor gekozen heeft om zich westwaarts te begeven, volgens de letter van de Europese wet dienen we het dier dus te beschermen. Dat andere landen die wet soms anders durven interpreteren en het dier vogelvrij verklaren, verandert daar niets aan. Wel geniet de goudjakhals een ander type bescherming dan de wolf. Zo kunnen landen beslissen om de jacht op het dier toe te staan, op voorwaarde dat de instandhouding van zijn populaties niet in het gedrang komt.
Wanneer komt de goudjakhals naar België?
Zover hoeft het uiteraard niet te komen, als we erin slagen op goede voet samen te leven met deze toekomstige nieuwkomer. Hij stelt trouwens minder grote eisen aan zijn leefgebied dan de wolf en kan perfect andere, minder uitgestrekte gebieden innemen in ons land. Wel moeten we ermee rekening houden dat hij, net als vos en wolf, ook wel eens een kippenhok of schapenweide zal durven binnendringen. Dat huisdier- en veehouders nu al gesensibiliseerd worden om hun geliefde dieren beter te beschermen tegen ongewenste bezoekers, maakt dat we in elk geval beter voorbereid zullen zijn wanneer de goudjakhals hier komt aankloppen.
Wanneer het dier precies bij ons zal opduiken, kan niemand voorspellen. Misschien is hij hier al eens gepasseerd, maar werd hij verward met een wolf of een vos - dieren waaraan je sneller denkt bij een toevallige ontmoeting. Hoedanook is de kans groot dat hij binnen afzienbare tijd ook de grens met ons land zal oversteken. Misschien zelfs al in 2021!
