Koolmees

Hij is een maatje groter dan zijn blauwe tegenhanger, maar net zo aanwezig in onze omgeving. De koolmees is een echte popster en kent tot maar liefst 40 verschillende noten. Ontdek hier alles over dit kleine, vocale wonderkind uit onze natuur!

Herken de koolmees

(Parus major)

De koolmees is de kloekste van al onze mezen. Hij is heel aanwezig in onze tuinen en gemakkelijk te herkennen. Je kan je niet vergissen! 

• hij is 12 tot 15 cm lang en is onze grootste mees
• zijn kopje is zwart en hij heeft grote, witte wangen
• zijn rug is olijfgroen
• zijn buik is geel en hij heeft een zwarte ‘stropdas’ (smaller bij het vrouwtje)
• zijn staart en vleugels zijn grijsblauw
• zijn rechte, korte snavel is zwart en zijn poten zijn grijs
• de juvenielen zijn wat saaier dan de volwassenen en hun stropdas is zo goed als onbestaande

Op het menu

Tijdens het broedseizoen voedt de koolmees zich voornamelijk met insecten (vooral rupsen) en spinnen, die de eiwitten leveren die het vrouwtje nodig heeft voor de groei van haar jongen. In de winter past hij zijn dieet aan en eet hij zaden en vruchten. Dankzij zijn behendige en sterke poten klampt de koolmees zich gemakkelijk vast aan bomen, waaraan hij zich ondersteboven laat hangen om zijn voedsel in de kleinste hoekjes en gaatjes te vinden. Koolmezen bezoeken regelmatig voederplankjes en zijn bij koud weer grote fans van vetbollen.

Leefgebied van de koolmees

Van oorsprong is onze koolmees een bosbewoner, maar hij wordt ook heel regelmatig gespot in onze tuinen (na het Grote Vogelweekend van Natuurpunt in 2022 stond hij op de tweede plaats in de top 10). Zolang er maar enkele bomen aanwezig zijn met de nodige holtes en spleten erin, kunnen mezen er gemakkelijk nestelen. Zo komt het dat deze zangvogeltjes zich ook in boomgaarden en parken vestigen. Koolmezen houden vooral van eiken en beuken. Zitten er geen geschikte holtes in jouw bomen? Geen nood, de koolmees neemt ook genoegen met een scheur in een gebouw of een kunstmatige nestkast – je kan hem zelfs in je brievenbus terugvinden!

Koolmezenliefde

Koolmezen nestelen vanaf april. Om de dames aan te trekken, gaan de mannetjes aan het zingen, en het zijn de baritons die de grootste kans hebben om een partner te vinden. Eenmaal een koppeltje zich gevormd heeft, verdedigen ze hun territorium fel en verdwijnen de banden die ze met de andere koolmezen hebben opgebouwd als sneeuw voor de zon.

Koppels maken hun nestje in een holte (een boom, gebouw, brievenbus of nestkast) die het vrouwtje bekleedt met mos, gras, bladeren, haren en veren. Zodra het nest klaar is, legt ze 5 tot 12 eieren (soms zelfs meer) die ze in 13 tot 15 dagen uitbroedt. De kleintjes worden gedurende 18 tot 21 dagen door beide ouders gevoerd. Opdat ze niets tekort zouden komen, gaan de ouders regelmatig op pad – ze brengen tot wel 900 hapjes per dag! Het is niet ongebruikelijk dat koolmezen in de loop van het jaar een tweede legsel krijgen, maar niet alle eieren komen uit. Grote bonte spechten vallen de eieren soms aan met hun snavels en onze zangvogeltjes krijgen met veel natuurlijke vijanden te maken. 

Relatie met de mens

De koolmees is een veel voorkomende vogel en is eraan gewend geraakt in de buurt van mensen te vertoeven. Omgekeerd kunnen wij zijn aanwezigheid ook wel pruimen: we lokken hem enthousiast naar onze tuinen door volop voedersilo’s en nestkastjes te plaatsen. Naast een uitstekend zanger is de koolmees ook heel nuttig in de strijd tegen bepaalde soorten, zoals de eikenprocessierups. Een Nederlandse studie toonde zelfs aan dat de vogel erin slaagde het aantal plagen van deze rupsen met 80% terug te dringen. 

Wist je dat de koolmees ...

• ongeveer 40 verschillende noten kan produceren? Zelfs de beste zangers zouden in verlegenheid gebracht worden bij zijn optreden!
• een beetje een zombiekant heeft? Uit een studie gepubliceerd in Current Biology blijkt dat de bonte vliegenvanger de laatste jaren wat eerder uit Afrika in ons land arriveert als gevolg van de klimaatverandering. Dit moment valt samen met de broedperiode van de koolmees en zorgt voor concurrentie voor de nesten. Wanneer de koolmees tot het uiterste gedreven wordt, durft hij al eens de schedel van zijn rivaal open te breken … en zijn hersenen te verslinden. Bah!
• zijn lied veranderd heeft om het lawaai van het verkeer te overstemmen? In stedelijke omgevingen hebben de mannetjes een hogere toon ontwikkeld. Probleem: de vrouwtjes vinden de lagere tonen net aantrekkelijker. Een waar dilemma! Volgens een studie van de Universiteit Antwerpen hangt de variëteit van zijn gezang ook af van de vervuiling van het leefgebied van de koolmezen: hoe meer vervuild, hoe minder de tonen zullen variëren.
• in goede omstandigheden tot wel 15 jaar oud kan worden? Helaas sterven de meeste vogels lang voordat ze deze gezegende leeftijd bereikt hebben.