Letterzetter

Wat hebben bomen en boeken behalve papier nog meer gemeen? De letterzetter. Ofwel een kever die zich bezighoudt met een speciale vorm van boekdrukkunst. Deze vraatzuchtige schorskever dankt zijn naam namelijk aan het karakteristieke gangenpatroon dat hij uit de schors van naaldbomen wegeet.

Herken de letterzetter

Ips typographus

Letterzetters leven in een gangenstelsel onder de boomschors van sparren. Het zijn dan ook vooral de vraatsporen die hun aanwezigheid verraden. Van dichtbij herken je de letterzetter aan de volgende kenmerken:

• 0,4 tot 0,5 cm groot
• glanzend roodbruin tot zwart 
• lijf is bedekt met geel-bruine haren
• kop zit verdoken onder het halsschild
• dekschilden zijn aan de achterkant lichtjes ingedrukt

Letterzetters laten hun sporen na. Zie je bruingelig boormeel op de stam? Check. Verkleuren de bomen en verliezen ze hun naalden? Dubbelcheck. Valt de bast eraf en zie je een artistiek vraatpatroon (het gangenstelsel)? Dan zitten er letterzetters op je boom.

Op het menu

De letterzetter is een veelvraat die zich rond eet met verzwakte naaldbomen. Sparren waaronder de fijnspar, lariks, douglasspar en gewone zilverspar zijn zijn lievelingskost. Eens de letterzetter zijn tanden in een spar zet, treft hij de boom meestal dodelijk. De boom verkleurt, verliest zijn naalden en er is vaak boormeel te zien op de stam. 

Fijnsparren zijn het meest gevoelig voor de vraatzuchtige letterzetter. Ook bomen die door storm, droogte, vernatting of door het weghalen van andere bomen verzwakt zijn, moeten eraan geloven. Bomen van meer dan 70 jaar oud vallen ook in de smaak.

Leefgebied van de letterzetter

De letterzetter vertoeft graag in bosrijke gebieden, tuinen en parken waar fijnsparren en andere naaldbomen groeien. Zijn levenscyclus is sterk afhankelijk van het klimaat. Bij normaal weer komt de schorskever slechts beperkt voor omdat er veel gezonde bomen zijn die de letterzetter met hun natuurlijke harslaag op afstand houden. Lange droge periodes, storm en veel regen veranderen de situatie. Veel bomen lopen schade op en kunnen zichzelf niet meer beschermen. Dat is wanneer de letterzetter oprukt en aan hoge snelheid bomen verslindt.

Letterzetterliefde

Waarom vreten letterzetters naaldbomen kapot? It’s all in the name of love! Mannelijke letterzetters boren zich als eerste een weg door de schors om paringskamers in de boomschors te maken. Daar verspreiden ze een chemische stof die vrouwtjes aantrekt. Na de paring, met meerdere partners, zijn de vrouwelijke letterzetters aan zet. Ze vreten zich een weg onder de schors. Zo maken verticale gangen (moedergangen) waar ze tientallen eitjes leggen. Na een tot twee weken komen de witte larven uit en die hebben uiteraard honger. De kleine veelvraten proppen zich vol en verslinden de schors om gangen te maken die horizontaal op de moedergang lopen. 

Na zes weken zijn de larven volwassen en boren ze zichzelf een tunnel door de boomschors op weg naar buiten. Eens buiten staat de jonge letterzetters maar één ding te doen: op zoek gaan naar een nieuwe (verzwakte) spar om te koloniseren.​

Elk jaar, tussen april en oktober, brengen letterzetters twee à drie nieuwe generaties voort. Hoe langer en warmer de zomers, hoe groter het succes en hoe sneller de letterzetter oprukt in Vlaanderen.

Relatie tussen mens en letterzetter

De letterzetter is verwoestend. Het gangenstelsel met paringskamers hindert de sapstroom van naaldbomen waardoor ze geleidelijk aan bruin worden en afsterven. Je herkent een zieke boom aan afvallende naalden, harsuitvloei en misvormingen. Later vallen stukken schors van de boom en worden de vraatpatronen (gangenstelsels) van de letterzetter zichtbaar.

Agentschap Natuur en Bos vraagt om aangetaste sparren zo snel mogelijk te ontschorsen of te kappen om de verdereverspreiding van de letterzetter te voorkomen. Hiervoor dien je een vergunning aan te vragen. ​

Wist je dat de letterzetter ...

• ook gezonde sparren kunnen aantasten als er ‘te weinig’ verzwakte bomen zijn? Om een gezonde boom te koloniseren werken 4.000 à 6.000 letterzetters samen. 

• de naam letterzetter verwijst naar de vorm van de vraatsporen? Het karakteristieke gangenpatroon heeft iets weg van letters of de regels in een boek.

• zich met 30.000 andere soortgenoten kan huisvesten in één boom? Cohousing next level!