Everzwijn
Vroeger kenden we het everzwijn of wild zwijn in Vlaanderen vooral uit de boeken van Asterix en Obelix. In Wallonië zijn de voorouders van onze varkens altijd aanwezig geweest. Sinds 2005 is het wild zwijn ook in Vlaanderen terug in opmars.
Herken het everzwijn
(Sus scrofa)
Het wilde zwijn is de voorouder van ons varken en daarom zie je heel wat gelijkenissen. Het dier heeft zo’n uniek silhouet, dat het eigenlijk niet te verwarren is met om het even welk ander dier uit onze wilde natuur. Toch is vergissen mogelijk, want het everzwijn laat zich vooral ‘s nachts zien. We zetten de kenmerken van het everzwijn nog even op een rijtje:
- ruwe bruingrijze vacht, meer roodtinten voor jonge dieren
- groot hoofd met kleine, donkere ogen
- typische ‘varkensneus’, een snuit met platte wroetschijf
- mannelijke evers hebben twee stevige slagtanden in de onderkaak
- biggen zijn bruin met okergele strepen
- schofthoogte: 90 cm
- gewicht hangt af van leefgebied, variërend van 80 tot zelfs 300 kg
Hoewel het everzwijn zich overdag nauwelijks laat zien, kan je niet naast z’n sporen kijken. De dubbele, gehoefde tenen laten een typisch spoor achter, maar je kan hun aanwezigheid ook afleiden aan omgewoelde wroetplaatsen, schuurbomen, zoelplaatsen of modderbaden en hun uitwerpselen.
Op het menu van het everzwijn
Het wilde zwijn is een echte alleseter (omnivoor). Hij eet vooral plantaardig voedsel, zoals eiken, kastanjes, beukennoten, andere vruchten, wortels en bladeren. Maar ook landbouwgewassen zijn een makkelijke hap voor het everzwijn. In de mastjaren – jaren dat bomen uitzonderlijk veel vruchten dragen – eten de zwijnen extra veel en groeit hun populatie. Tijdens de seizoenen waarin minder plantaardig materiaal beschikbaar is, eten ze ook dierlijk voedsel zoals larven, insecten, regenwormen, muizen, slakken, kikkers, eieren en zelfs kadavers.
Kenmerkend aan de aanwezigheid van wilde zwijnen zijn de omgewoelde stukken grond. Met hun forse wroetsnuit gaan ze op zoek naar engerlingen en eetbare wortels. Dat doen ze vooral in seizoenen waarin er geen eikels en andere noten te vinden zijn in het bos.
Leefgebied van het wild zwijn
In België komt het everzwijn al lange tijd voor in de Ardennen, de Oostkantons en de Voerstreek. In Vlaanderen was het wilde zwijn lange tijd van het toneel verdwenen, maar sinds 2005 zijn ze terug, vooral in Limburg, en groeit de populatie jaar na jaar. Je vindt ze vooral in natte loofbossen en oude naaldbossen.
Modderbaden
Wilde zwijnen houden hun huid en vacht parasietvrij door geregeld een modderbad of zoel te nemen. Het bad op zich doodt de ongewenste gasten niet, maar het maakt het makkelijk om ze te verwijderen. De opgedroogde modder wordt – inclusief parasieten – verwijderd door tegen boomstammen te schuren. De bomen die de evers daarvoor gebruiken, zijn herkenbaar aan de schuursporen op ongeveer een halve meter boven de grond en staan meestal in de buurt van de zoelplaatsen.
Zwijnenliefde
Om te begrijpen hoe de everzwijnen zich voortplanten, heb je bijna een aparte woordenlijst nodig. We helpen je op weg
- Pyjama of frisling: biggen
- Keiler of beer: mannelijk zwijn
- Bagge of zeug: vrouwelijk zwijn
- Leger of ketel: nest
- Overloper: tweejarig dier, vanaf de vruchtbaarheid
- Rotte: groep zwijnen met vooral vrouwtjes en jonge dieren
- Beentijd of rauschtijd: bronst of paartijd
- Zoel: plaats waar zwijnen een modderbad nemen
Volwassen beren lijden een eenzaam bestaan. Buiten de paringstijd leven ze solitair. De vrouwtjes verenigen zich in een ‘rotte’, een groep van twee of drie volwassen vrouwtjes samen met hun biggen en jonge varkens tot 2 jaar oud. Onvolwassen beren vormen soms kleine groepen met elkaar, alvorens ze tot geslachtsrijpheid komen.
Tijdens de beentijd (in de herfst) ontmoeten zeugen en beren elkaar. Vaak gaan daar tussen de beren flinke gevechten aan vooraf. De gemiddeld 6 biggen worden geboren in de lente, na iets minder dan vier maanden draagtijd. Oudere zeugen krijgen meer biggen en ook in jaren met veel voedsel krijgen zeugen grotere worpen.
De eerste week verblijven de pyjama’s in een ketel, een nest gebouwd door hun moeder. Daarna sluiten ze zich weer aan bij de rest van de rotte. De jonge zwijnen drinken gedurende drie à vier maanden melk bij hun moeder, maar ook bij andere zogende zeugen in de rotte.
Of een wilde zeug vruchtbaar is, hangt niet af van de leeftijd, maar van het gewicht. Ze kunnen zich voortplanten vanaf 25 à 30 kg. De beren worden geslachtsrijp vanaf 7 – 10 maanden oud.
Relatie van het wild zwijn met de mens
Everzwijnen zijn alleseters en dat mag je letterlijk nemen. Ze leggen grote afstanden af tijdens hun nachtelijke zoektochten naar voedsel en kunnen daarbij een ware ravage aanrichten. Niet alleen in je tuin, maar ook in landbouwgebieden. Op welke manier je schade kan voorkomen en onder welke voorwaarden schade door everzwijnen vergoed wordt, kan je hier nalezen.
Wilde zwijnen komen ook vaak in het nieuws omdat ze ongevallenveroorzaken. Langs snelwegen worden rasters voorzien, die voorkomen dat de wilde zwijnen op de weg terechtkomen. Via ecoducten kunnen ze toch veilig de overkant bereiken, zodat populaties niet van elkaar afgescheiden worden. Op kleinere wegen kunnen everzwijnen wel op het wegdek raken. Daar is het dan ook nodig om je snelheid aan te passen, zeker tijdens de schemering.
Een ander gevaar schuilt in de Afrikaanse varkenspest, die grote schade kan toebrengen op onze varkenskwekerijen. Ook wilde zwijnen kunnen besmet raken met dit virus en het zo snel verspreiden. Op Ecopedia kan je nalezen hoe we in België omgaan met dat gevaar.
Wist je dat …
- de biggen van het everzwijn ook wel ‘pyjama’s’ genoemd worden? Als je naar hun kleurtje kijkt, weet je meteen waarom …
- de haren van wilde zwijnen gebruikt worden om verfborstels van te maken?
- een beer soms biggen doodt die niet van hem zijn? Op die manier schakelt hij de concurrentie voor zijn eigen nakomelingen uit.
- het wroeten van het zwijn ook goed is voor de natuur: sommige zaden gaan beter kiemen.