Honingbij
10 feitjes die je nog niet wist over bijen
Bijen en hommels zijn van levensbelang voor de gezondheid van onze natuur én voor ons eigen voortbestaan. Ze zijn ook gehuld in een vleugje mysterie, maar daar komt verandering in na het lezen van dit artikel.
1. De meeste bijen zijn solitair
In de lagere school lees je alles over de hiërarchische structuur binnen een bijenkast, met een koningin, werksters en darren. Maar wist je dat de meeste bijen op aarde er een heel andere levensstijl op na houden? Onze planeet herbergt zo’n 20.000 verschillende bijensoorten. Tweederde daarvan leidt een eenzaam bestaan of leeft in kleine groepen. Solitaire bijen, zoals zandbijen, maken individuele nesten en laten zich niet commanderen door een koningin. Hommels inbegrepen, telt ons land 403 bijensoorten, waarvan er slechts één gedomesticeerd is en het overgrote merendeel solitair is.
2. Driekwart van de solitaire bijen nestelt ondergronds
Een eenvoudig gat in de grond bedekt met wat mos of twijgjes volstaat voor de vrouwtjes om een gezin te stichten. Het overige kwart geeft een nieuwe bestemming aan scheuren in gebouwen, dode bomen of oude nesten van andere insecten. Solitaire bijen leven meestal erg kort: de jonge moeders sterven kort nadat ze eieren gelegd hebben. De mannetjes overleven zelfs maar een paar dagen in hun volwassen vorm.
Solitaire bijen
3. Tachtig procent van de planten wordt bestoven door bijen
En neen, onze natuur is niet afhankelijk van honingbijen om te overleven. Fruitbomen worden bijvoorbeeld vooral bestoven door metselbijen of hommels. Zelfs cultuurgewassen zijn sterk afhankelijk van deze wilde insecten, want het zijn de hommels die bijvoorbeeld instaan voor de bevruchting van peulvruchten. Op die manier zijn het winstgevende beestjes: wereldwijd brengt hun noeste arbeid naar schatting 153 miljard dollar per jaar op! Kortom: zonder bijen, geen landbouw. En toch dreigen ze te verdwijnen. En daar knelt het schoentje, want sommige soorten kunnen slechts overleven in de aanwezigheid van één of enkele planten.
4. Het lot van een honingbij hangt af van haar dieet
Wist je dat alle eitjes in een kolonie dezelfde start krijgen? Toch groeit de meerderheid uit tot een werkster en slechts enkele uitverkorenen tot koningin. Die laatste zijn de enige die uitsluitend koninginnenbrij voorgeschoteld krijgen, terwijl hun broers en zussen alleen honing en stuifmeel eten. ‘Je bent wat je eet’ mag je hier vrij letterlijk nemen!
5. En van haar leeftijd!
Koninginnen en darren verrichten hun leven lang hetzelfde werk, de werksters verdelen de taken naargelang hun leeftijd. Tijdens de eerste dagen van hun leven vervoegen ze de schoonmaakploeg die de volledige bijenkorf proper houden. Vanaf 6 à 7 dagen promoveren ze tot babysit en voeden ze de larven. Nog eens zoveel dagen later scholen ze zich om tot metselaar of bewaker van de korf. Pas na 20 dagen vliegen ze uit en gaan ze op zoek naar voedselbloemen.
6. De koningin vermoordt haar rivalen
Bij de geboorte worden enkele larven uitverkoren om het tot koningin te schoppen, maar slechts één van hen haalt de eindmeet. De toekomstige koningin moet zich dus naar boven werken door haar concurrenten te doden van zodra ze haar geboortecel verlaat. Wanneer de regerende koningin niet langer vruchtbaar is, stoppen haar onderdanen gewoon met het brengen van eten waardoor ze de hongerdood sterft. Op dat moment staat haar opvolgster al klaar. Het gebeurt ook dat een deel van de kolonie uitzwermt met een nieuwe koningin.
7. De mannetjes zijn kneusjes
Bij de sociale bijen zijn darren van weinig nut. Hun tong is te kort om nectar op te zuigen, ze voeden de larven niet, ze kunnen niet helpen met bouwen … Hun enige taak is het bevruchten van de koningin. Zelf komen ze uit onbevruchte eieren die zich pas ontwikkelen wanneer er voldoende werksters aanwezig zijn in de kolonie. Wanneer de koningin vruchtbaar is, dringen de darren zich aan haar op tijdens een hectische race, want alleen de snelsten krijgen de eer hun genen door te geven. Na het paren breekt hun voortplantingsorgaan af en zijn ze gedoemd om te sterven. Darren die zich niet voortplanten, worden door de werksters uit de kolonie gezet waarna ze sterven aan ondervoeding.
Dar van de honingbij
8. Bijen communiceren op verschillende manieren
Chemisch, tactiel en visueel: dat zijn de drie communicatiestrategieën van sociale bijen. De werksters hebben bijvoorbeeld een klier op de rug waarmee ze het Nasonovferomoon uitstoten, een geurstof die andere bijen aantrekt naar o.a. geschikte bloemenvelden. Ook de koningin produceert feromonen die de ontwikkeling van eierstokken bij de werksters verhinderen. Zoekbijen dansen tijdens het zwermen om met hun leeftijdsgenoten te overleggen. Het ritme en de vorm van hun dans, verklapt waar nectar te vinden is. Tenslotte kunnen bijen ook communiceren door elkaars antennes aan te raken.
9. Hommels zijn ook bijen
Hommels behoren tot andere soorten, maar het zijn niettemin ook bijen. In ons land leven zo’n 30 hommelsoorten. Ze zijn iets groter, hariger en ze produceren heel weinig honing - net genoeg om het jaar te overleven. In tegenstelling tot bij honingbijen, overleeft de hommelkoningen niet meer dan een jaar. De kolonies blijven bestaan omdat de toekomstige (bevruchte) koningin overwintert om het jaar nadien opnieuw te beginnen.
10. Er bestaan ook ‘parasitaire’ bijen
We noemen ze ook wel koekoeksbijen of kleptoparasieten. Net zoals de vogel met dezelfde naam, leggen de vrouwtjes hun eieren in de nesten van andere soorten en profiteren hun larven van de reserves die hun pleegmoeder heeft aangelegd. Er bestaan verschillende kleptoparasitaire bijen, zoals de ‘Nomada’ die zandbijen en metselbijen te slim af is.
