10 x vraag en antwoord over de eikenprocessierups
Vanaf half mei transformeert de eikenprocessierups weer tot de irritantste jeukverwekker van onze contreien. Met het antwoord op deze tien vragen ben je vanaf nu perfect gewapend om overmatig krabben te voorkomen.
1. Hoe herken je de eikenprocessierups?
Wanneer de eitjes van deze nachtvlinder uitkomen, zijn de rupsen nog onherkenbaar oranje. Ze groeien uit tot grijsgrauwe rupsen van zo’n 3 cm lang met lichter gekleurde zijkanten. Typisch voor eikenprocessierupsen is dat je ze haast nooit alleen aantreft en dat hun lichaam bedekt is met lange haren. Op de zuidkant van eikenbomen kan je nesten aantreffen die bestaan uit spinsel, vervelde rupsenhuiden, uitwerpselen en héél veel brandhaartjes. ‘s Nachts verlaten de rupsen het nest en trekken ze ‘in processie’ naar boven om eikenblaadjes te eten.
2. Waarom veroorzaakt de eikenprocessierups zoveel jeuk?
Het venijn van de rups schuilt niet in haar opvallende, lange haren, maar in de microscopisch kleine brandharen die na de tweede vervelling op haar lichaam verschijnen. Die haartjes zijn maar een vijfde van een millimeter lang en dus erg moeilijk waar te nemen. Per rups moet je schrik hebben van zo’n 700.000 brandharen uitgerust met hardnekkige weerhaken. De rups kan haar brandharen actief afschieten wanneer ze verstoord wordt, maar de haren kunnen ook meegevoerd worden door de wind en blijven irriterend tot 8 jaar na het loslaten.
3. Hoe gevaarlijk is de eikenprocessierups?
Wie in contact komt met de haartjes van deze rups, krijgt binnen de acht uren last van rode huiduitslag en jeuk. Niet alleen blootgestelde huid kan aangetast worden, want de minuscule haartjes verspreiden zich via de kleding, door te krabben, langs zweet … Brandharen in de ogen veroorzaken in eerste instantie pijnlijke, tranende ogen. Als de haartjes dieper doordringen, kunnen ernstige oogontstekingen ontstaan met in het ergste geval blindheid tot gevolg. Ook bij het inademen of inslikken van de haartjes ontstaan irritaties.
4. Wat te doen als je in contact kwam met eikenprocessierupsen?
Afhankelijk van de ernst van de symptomen, kan je zelf de jeuk verlichten of dien je een dokter te raadplegen.
- Wanneer de blootstelling gepaard gaat met een algemeen ziektegevoel (braken, koorts, misselijkheid, duizeligheid), is een ziekenhuisopname aangewezen.
- Is het contact beperkt tot de huid, dan verwijder je in eerste instantie alle kleding (met handschoenen!). Wassen op hoge temperatuur (> 60°C) en drogen in de droogkast maakt de haartjes onschadelijk. De brandharen van de huid verwijderen kan met behulp van plakband en overvloedig wassen met water en zeep. Indien de jeuk te erg is, raadpleeg je een huisarts.
- Bij oogcontact is een bezoek aan de oogarts noodzakelijk. Die wast de ogen en onderzoekt of er geen brandharen zijn achtergebleven.
- Bij inademing of inslikken raadpleeg je best een arts om de ernst van de situatie te laten bepalen.
5. Kan je immuun worden na contact met de eikenprocessierups?
De huiduitslag die veroorzaakt wordt door de eikenprocessierups treedt op door het vrijkomen van histamine - een stof die gekoppeld is aan allergische reacties. Bij een tweede blootstelling is de reactie van het lichaam meestal nog erger dan de eerste keer. Elke keer dat het lichaam wordt aangevallen door de brandharen, wordt de reactie extremer. In zeer ernstige gevallen - bijvoorbeeld bij mensen die vaak met de rupsen in contact komt - kan een levensbedreigende anafylactische shock optreden.
6. Hoe voorkom je irritatie door de eikenprocessierups?
De meeste mensen zijn er zich van bewust dat je rupsen in de buurt van een eik best niet aanraakt. Maar er is meer voorzichtigheid geboden, zeker in geteisterde gebieden. De brandharen zijn tot op honderd meter van een rupshaard terug te vinden, in de lucht en op de grond. In extreme gevallen is het zelfs aan te raden om de was niet buiten te drogen, groenten uit de moestuin overvloedig te wassen, kinderen niet buiten te laten spelen en jezelf te beschermen tijdens het grasmaaien.
7. Wat te doen als je een nest opmerkt in je buurt?
Probeer in geen enkel geval het nest zelf te verwijderen. Vraag aan het gemeentebestuur om in te grijpen of contacteer een gespecialiseerde firma. Ook oude nesten kunnen nog jarenlang problemen veroorzaken. Door het onoordeelkundig bestrijden van de rupsen of door onwetend oude nesten te lijf te gaan (bijvoorbeeld met een hogedrukreiniger) kunnen in korte tijd extreem veel brandharen in de omgeving terechtkomen.
8. Hoe wordt de eikenprocessierups bestreden?
Om de rupsen effectief te bestrijden, bestaan enkele doeltreffende methoden. Professionele verwijdering gebeurt o.a. met speciale, industriële stofzuigers die uitgerust zijn met een microfilter om de haartjes tegen te houden. Soms worden de rupsen na het opzuigen ook in een tank met water gebracht, waardoor de haren onschadelijk worden. Tenslotte kunnen biologische bestrijdingsmiddelen ingezet worden, bijvoorbeeld door een rupsdodende bacterie over de bomen te verstuiven. Helaas worden dan ook de misschien wel meer dan 100 andere rupsensoorten die op eiken leven gedood, wat een erg grote aanslag is op de biodiversiteit. Deze methode is dan ook aan strenge regels onderworpen.
9. Hebben de rupsen ook natuurlijke vijanden?
In een volwaardig ecosysteem is de overlast door de eikenprocessierups beperkt, o.a. door de aanwezigheid van sluipwespen en sluipvliegen die het gemunt hebben op de rups. Ook mezen en andere rupsetende vogels houden plagen tegen. Zij eten deze lastpost vooral in het begin van het seizoen, als er nog niet veel andere rupsen te vinden zijn en als de brandharen nog niet ontwikkeld zijn. De eikenprocessierups vormt dan ook vooral een probleem bij alleenstaande bomen of bomenrijen, waar de omringende biodiversiteit laag is. De rups komt wel degelijk voor in bosgebied, maar leeft daar in evenwicht met haar natuurlijke vijanden. Momenteel lopen er verschillende initiatieven om probleemgebieden aantrekkelijker te maken voor die ecologische bestrijders. Zo worden mezenkasten opgehangen, laat men bermen verruigen en legt men bloemenstroken aan om meer insecten aan te trekken.
10. Kan je de rupsen tegenhouden met plastic?
Soms zie je plastic gewikkeld omheen de stam van een eik. Meestal zet dat middel echter weinig zoden aan de dijk. De rupsen zijn bijzonder hardnekkig en inventief. Ze vinden vaak al snel een manier om toch boven het plastic te geraken en daar hun nest te bouwen. Ook een band gecombineerd met een zak lokstof, een methode die succesvol is bij de dennenprocessierups, werkt niet voor de eikenvariant van de rups.
