Burlend edelhert
Als dieren spreken konden: hoe produceert een dier geluid?
Als dieren spreken konden … was dit artikel gewoon een interview. Helaas, dieren communiceren niet met woorden zoals mensen, ook al doet de Fabeltjeskrant ons iets anders geloven. Hoe praten dieren dan met elkaar? Zoogdieren hebben stembanden zoals wij, maar de spraaktechnologie van bijvoorbeeld vogels en insecten werkt op een heel andere manier.
Alle dieren met een wervelkolom (vertebraten) zijn in staat om geluidssignalen te produceren via hun ademhalingsstelsel. Akoestische communicatie heet dat. Uit onderzoek is gebleken dat deze vorm van communicatie ontstaan is in het holst van de nacht. In het prille begin waren zoogdieren, kikkers, etc. rasechte nachtdieren, maar zonder zonder licht was non-verbale communicatie onmogelijk. Denk maar aan kleurpatronen die in het donker niet zichtbaar zijn. En dus ontwikkelden deze dieren nieuwe technieken om akoestisch te communiceren met o.a. stembanden. Ondertussen leeft een deel van deze originele nachtdieren vooral overdag, maar hun vermogen om geluid te produceren is gebleven omdat het ook bij daglicht voordelig is.
Bechsteins vleermuis
Duizenden diersoorten maken gebruik van geluid om ‘s nachts of in het donker te communiceren. Sommigen soorten benutten het ook om te navigeren. Onder andere vleermuizen, dolfijnen, potvissen en andere, kleine zoogdieren maken gebruik van echolocatie via een soort van ingebouwd sonarsysteem. Met trillingen uit hun keel of klapwiekende vleugels produceren ze geluiden die weerkaatsen in de omgeving. De echo levert hen nuttige informatie op over de grootte en de afstand tot bepaalde objecten of andere dieren in de buurt.
Heel heel heel lang geleden
350 miljoen jaar geleden waren viervoeters nog niet in staat om geluid te produceren met stembanden. Ze gebruikten andere communicatievormen zoals het samenklappen van hun handen of poten. Pas 150 miljoen jaar later ontwikkelden de eerste dieren stembanden.
Elk diertje zijn maniertje
Niet alle dieren hebben stembanden om via luchttrillingen geluid te maken. Toch slagen ook vogels en insecten erin om klanken te produceren. Weet jij hoe ze het doen?
Syrinx
Vogels hebben misschien geen stembanden, ze kregen wel iets anders in de plaats: een syrinx. Dit spraakorgaan bestaat uit spieren en membranen die vogels in staat stelt om te fluiten. De syrinx werkt heel eenvoudig: door de spieren al dan niet op te spannen kan een vogel het membraan vaster of losser spannen. Door het membraan te laten trillen, produceert de vogel geluid waarbij de stand van het membraan de toonhoogte bepaalt. Er is zelfs een verschil te zien bij zangvogels en niet-zangvogels. De zangers hebben een dubbele syrinx die lager in de luchtpijp zit.
Stridulatie
Bij insecten zit het nog anders. Zij hebben geen ademhalingsstelsel en kunnen dus geen lucht langs stembanden blazen om geluid te produceren.Zowel krekels als sprinkhanen hebben daar iets op gevonden: ze gebruiken hun lichaam als geluidsinstrument (stridulatie). Door hun achterpoten langs hun lichaam te wrijven (krekel) of met hun vleugels tegen hun achterlichaam te strijken (sprinkhaan) maken ze geluiden om met soortgenoten te communiceren.
Dodelijk luide garnalen
Wist je dat een kleine garnaal van slechts 5 centimeter de allergrootste lawaaimaker op deze aardbol is? Pistoolgarnalen (Alpheidae) zijn een garnalenfamilie met asymmetrische scharen. Met met hun kleine schaar, die net zoals een pistool voorzien is van een trekkermechanisme, kunnen ze een ongelooflijk groot aantal decibellen produceren. Bij het schietmanoeuvre komt een stroom aan vacuüm belletjes vrij. Wanneer de luchtbellen imploderen in het water volgt een luide knal van 218 decibel én een korte lichtflits. Om je een idee te geven: dat klinkt luider dan een geweerschot! En de gevolgen zijn al even dodelijk. De druk die ontstaat bij zo’n ‘geluidsschot’ is krachtig genoeg om prooien te verlammen en te doden. Wat een herrieschopper, die pistoolgarnaal!
