Hoe word je een boom na de dood?
Natuurbegraafplaatsen en andere manieren om één te worden met de natuur postmortem: het is niet meteen een thema dat je verwacht op deze website die bruist van leven. Sterven is echter onoverkomelijk, maar wist je dat er leven is na de dood?
Wat gebeurt er met ons lichaam na de dood?
Het leven na de dood blijft een mysterie, maar wat er met ons lichaam gebeurt, weten we wel. Van stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren: dat mag je letterlijk nemen. Het ontbindingsproces begint meteen na de dood en de natuur zet dus eigenlijk verder wat reeds begon. In tegenstelling tot de verbeelding van velen zijn wormen geen onderdeel van dit natuurlijk proces. Het lichaam wordt namelijk te diep begraven (volgens de wet op 1,5 meter onder grond) om deze diertjes aan te trekken. De realiteit spreekt minder tot de verbeelding, want bij gebrek aan zuurstof doen bacteriën er érg lang over om ons terug één te laten worden met de natuur. Al zorgen bodemdieren toch voor een indirecte impact: met hun gewoel houden ze grond luchtig en kan er toch wat zuurstof naar lagere lagen doorsijpelen. De kist valt al na ongeveer een jaar uiteen, ons lichaam heeft zo’n 10 jaar nodig om te ontbinden. Daarna blijven enkel onze botten over.
Groene kerkhoven
Terwijl onze lichamen stilletjesaan vergaan, zijn er ook planten op kerkhoven die daarvan profiteren. Zo zijn er verschillende wilde planten die bijna uitsluitend te vinden zijn op begraafplaatsen, maar die vroeger aanwezig waren op akkers. Tijdens het bezoek aan hun geliefden brachten de dorpelingen de zaden mee aan de zolen van hun schoenen. Daar waar op akkers geen plaats meer is voor deze bloemen, worden ze wel met rust gelaten op het kerkhof. Voorbeelden daarvan zijn de gladde ereprijs, ruige klaproos, de kleine wolfsmelk en heelbeen.
Sinds 2015 is er ook een verbod van pesticiden in de openbare ruimte van toepassing, dus ook op begraafplaatsen. Door die maatregel worden gemeentelijke begraafplaatsen steeds groener en omgevormd tot begraafparken waar zowel groen, natuur, fauna & flora meer kansen krijgen.
Duurzame alternatieven: natuurbegraafplaatsen en urnenbossen
Niet alleen kunnen we plaats geven aan deze en andere vegetaties op het kerkhof, we kunnen er ook voor zorgen dat de begrafenispraktijk zelf groener wordt. Naast crematie en traditionele begrafenissen zien we de laatste jaren ook nieuwe alternatieven die ons op een duurzame manier dichter bij de natuur brengen. Zo is de ‘natural burial’ of 'natuurlijke begrafenis' aan zijn opmars bezig. In begin jaren 90’ kwam de Engelsman Ken West op het idee om de lichamen van overledenen in een natuurlijke omgeving te begraven en zo de impact op het milieu minimaal te houden. Natuurbegraafplaatsen zijn dus anders dan de kille, stenen kerkhoven die we verspreid zien in Vlaanderen. In plaats daarvan kunnen de lichamen van onze dierbaren geborgen worden in bossen of natuurgebieden en dat natuurlijk in ecologische, afbreekbare grafkisten. In Engeland zijn er al zo’n 300 natuurbegraafplaatsen, in Duitsland een stuk of zeventig en in Nederland een twintigtal.
In Vlaanderen hebben we echter een andere regelgeving waardoor het begraven van lichamen in de natuur momenteel niet aan de orde is. Enkele jaren geleden ontdekten boswachters dat mensen steeds meer hun crematie-assen gingen verstrooien in natuurgebieden en kregen ze ook meermaals de vraag of zulks toegelaten was. Dat was in eerste instantie niet het geval, maar daar zou verandering in komen. Daarvoor moesten er aanpassingen komen in het Decreet van Begraafplaatsen en Lijkberzorging (een bevoegdheid van het Agentschap Binnenlands Bestuur) en heeft Natuur en Bos een afwegingskader uitgewerkt voor de inrichting van een natuurbegraafplaats op bos of natuurlocaties in regel met het Natuur- en Bosdecreet. Op 30 augustus 2018, na vier jaar samenwerking tussen de diensten, werd in het domeinbos ‘Isaekshoef’ in Rekem (Lanaken) de eerste natuurbegraafplek geopend, in een gebied dat deel uitmaakt van het Nationaal Park Hoge Kempen. Daar werden 8 begraafzones voorzien voor het begraven crematie-assen in ecovriendelijke, afbreekbare urnes. Die zones worden dan aangeduid met totems, zoals de Zone Vos en de Zone Vlinder. Daarnaast is er ook een afscheidsplek ingericht (zie foto hieronder). Ondertussen kwamen er ook nog één natuurbegraafplaats bij in Beersel en twee in Zoersel in Antwerpen.
Maar waarom kunnen we niet zoals onze buurlanden lichamen begraven in de natuur? Dat is een complex vraagstuk dat niet zo eenvoudig te beantwoorden is. Het uitgangspunt van natuurbegraafplaatsen moet altijd zijn om bestaande natuur te stimuleren en te behouden of nog beter om nieuwe natuur te creëren en zo bij te dragen aan een groener en natuurlijker Vlaanderen. Het grondgebied van Vlaanderen heeft een te kleine oppervlakte om al die lichamen op te bergen in de natuur. In onze natuurgebieden is het ook verboden om diepe putten te graven. Tenslotte blijkt er niet veel vraag naar, want steeds meer mensen kiezen voor crematie. Een natuurbegraafplaats is ook niet voor iedereen weggelegd, want de achterblijvers kunnen enkel een anoniem graf zonder herdenkingstekens bezoeken.
Natuurbegraafplaatsen zijn in Vlaanderen dus nog schaars, wel zien we op de Vlaamse kerkhoven steeds meer urnenbossen verschijnen. Dat zijn plekken gereserveerd voor afbreekbare urnen. Daarbij wordt gestreefd om een stukje natuur te creëren met behulp van onze overledenen, als apart onderdeel op de site van het kerkhof. Ook wordt bij het heraanleggen van begraafplaatsen steeds vaker gezocht naar groene alternatieven.
Toekomstmuziek: begraven in kisten & humusatie.
Zoals we bij onze buurlanden zien, zou ook het begraven in een duurzame kist een goede optie kunnen zijn voor natuurbegraafplaatsen. Die bestaat dan uit binnenlands hout (zoals populier of wilg), karton of een uit wilgentenen gemaakte mand. Op die manier hoeft het lichaam niet gecremeerd te worden. Het verbranden van een lichaam brengt namelijk veel CO2-uitstoot met zich mee: maar liefst 208 kilo CO2, of het equivalent van een enkele vlucht van Schiphol naar Madrid. Bij het ontbinden van een begraven lichaam in een kist komen ook stoffen vrij, maar die worden ook afgebroken en zijn niet schadelijk voor de natuur. Het nadeel van begraven in een kist is dat een stukje grond moet opengelegd worden en dat er jarenlang een plaats in de natuur wordt ingenomen, dat kan nefast zijn voor omringende wortels en de strooisellaag. Daarom wordt er in Vlaanderen niet volop ingezet op natuurbegraafplaatsen, maar op het groener maken van bestaande begraafplaatsen en initiatieven zoals de composteerbare urnes.
Nog meer stof om over na te denken: de grootste milieudruk komt niet van deze keuze tussen crematie of begraven, maar vooral van alles daarrond. Alles heeft een impact: het vervoer, de koffietafel, de kledij van de overledene, herdenkingsmonumenten en de bloemen. Je kan dus ook op andere manieren je steentje bijdragen.
Er wordt ook nog druk gezocht naar alternatieven om de impact van sterfgevallen op de natuur te verminderen. Eén daarvan is humusatie: een methode waar je letterlijk voeding voor de natuur wordt. Het gaat hier om het gecontroleerd composteren van mensenlichamen tot een soort van humus die zeer vruchtbaar is voor de natuur. De techniek is echter nog toekomstmuziek en voorlopig nog niet toegestaan in België, al zijn er wel gesprekken aan de gang bij de bevoegde instanties.
Ieder einde is een nieuw begin
Hoewel het idee van sterven voor velen angstaanjagend is, is het geruststellend om te weten dat het ook duurzaam kan gebeuren via natuurbegraafplaatsen. Daarboven geef je leven aan de natuur en kan je jouw dierbaren bezoeken in een mooi, rustig bos in plaats van op sombere, grijze kerkhoven. Misschien kan je binnenkort ook in jouw buurt gebruik maken van natuurbegraafplaats!
