Wat als dieren vroeger wakker worden uit hun winterslaap?
De milde temperaturen rond de jaarwisseling zijn je vast niet ontgaan. Op 31 december 2022 kenden we zelfs de warmste oudejaarsdag sinds het begin van de metingen, en ook nieuwjaarsdag werd uitzonderlijk zacht. Met als gevolg dat de natuur helemaal in de war is. ‘Niet normaal’, zeggen ze bij Natuurpunt. Sommige diersoorten denken dat de lente al begonnen is en komen vervroegd uit hun winterslaap. Maar hoe problematisch is dat eigenlijk?
Waarom een winterslaap?
In grootmoeders tijd, toen de dieren nog spraken, stond de winter in België gelijk aan sneeuw, ijs en temperaturen onder het vriespunt. Omdat kleinere dieren in verhouding sneller afkoelen dan grotere exemplaren, schakelen tijdens de lange, donkere maanden een heleboel kleine zoogdieren van nature een versnelling lager. Denk maar aan egels, vleermuizen en slaapmuisjes zoals de relmuis, de eikelmuis en de hazelmuis. Maar ook sommige insecten, zoals de citroenvlinder, de kleine vos en de dagpauwoog, houden een winterslaap.
Tijdens deze winterrust of winterslaap vertragen ze hun vitale functies – soms leggen ze die zelfs helemaal stil – en zo springen ze extra zuinig om met hun energievoorraad. Voedsel is immers schaars in deze barre tijden en de zoektocht naar hun dagelijkse portie calorieën zou te veel van deze dieren vergen om hun lichaamstemperatuur op peil te houden. Koudbloedige dieren, zoals reptielen en amfibieën, hebben zelfs geen andere keuze: zij zijn niet in staat om zelf lichaamswarmte te produceren en zouden dus simpelweg doodvriezen in een koude omgeving.
De impact van milde wintertemperaturen
De laatste jaren echter krijgen we steeds vaker in december en januari al te maken met lente-achtige taferelen: de temperaturen blijven opvallend zacht voor de tijd van het jaar, waardoor winterslapers de indruk krijgen dat de lente al in het land is. Tijd om op te staan, denken ze dus! Terwijl dat in normale omstandigheden – als we tenminste nog van ‘normaal’ kunnen spreken – pas in februari of maart zou gebeuren, wanneer de winter op zijn laatste benen loopt. Omdat ze in het najaar flink gewerkt hebben aan hun vetlaagje om de wintermaanden al rustend en zonder eten door te komen, hebben ze op dit moment in principe nog geen nood aan extra voedsel. Die onderhuidse wintervoorraad is immers voorzien om aan een traag tempo op te branden.
Wanneer dieren vroegtijdig uit hun winterslaap ontwaken en daarbij meteen actief de buitenwereld intrekken op zoek naar eten en een nieuwe partner om een gezinnetje te stichten, zullen ze dat noodfonds veel sneller opgebruikt hebben dan voorzien. Eens ze door hun reserves heen zitten, is het winterseizoen nog volop aan de gang en vallen er in de natuur nog niet veel insecten, vruchten en nectar te vinden om het energiemetertje weer aan te vullen. Komt er dan toch nog een plotse koudeprik, dan is hun vetlaagje al zodanig geslonken dat ze eigenlijk niet meer aan een nieuwe winterslaap kunnen beginnen. De noodlottige gevolgen laten zich al raden …
Bij amfibieën blijkt bovendien dat de stofwisseling, die tijdens koude winters zeer traag verloopt, bij milde temperaturen veel sneller gaat, ook al blijven ze bewegingloos op hun winterse schuilplek zitten. Zo raakt hun vetvoorraad dus veel sneller opgebrand en halen ze het begin van de lente vaak niet. Komen ze de winter toch levend door? Dan zijn ze vaak fysiek zo verzwakt dat dit een impact heeft op de hoeveelheid en de kwaliteit van hun legsels, wat op langere termijn een grote impact kan hebben op de volledige populatie.
Is te vroeg wakker worden altijd een probleem?
Toch niet. Net als bij mensen bevinden er zich onder de winterslapers namelijk een heleboel notoire ‘snoozers’ die gewoon even een oogje opentrekken, zich weer omdraaien en lekker verder slapen. Zolang de mildere temperaturen – boven de 10 °C, zeg maar – niet te lang aanhouden, blijven de meeste dieren nog een hele tijd veilig in dromenland. De uiteindelijke impact op de natuur van de zachte winterdagen van eind 2022 en begin 2023 zullen we pas ten vroegste aan het begin van de lente kunnen vaststellen. En trouwens, wie weet komen er nog enkele pittige ijsdagen aan … De kans bestaat dus dat de schade best meevalt!
