Paardenschor
Wat is het verschil tussen natuur, milieu en klimaat?
In de volksmond worden de woorden ‘natuur’ en ‘milieu’ vaak door elkaar gebruikt, maar het verschil tussen de twee begrippen is groot - en ook de invloed die we op beide aspecten kunnen uitoefenen. Hetzelfde geldt voor ‘milieu’ en ‘klimaat’, twee woorden die de laatste jaren enorm regelmatig over de tong rollen, maar vaak ten onrechte tot één verstrengeld raken. Hoog tijd om voor eens en voor altijd duidelijkheid te scheppen!
Natuur
Definitie
na·tuur (de; v): alle levensvormen op aarde (niet door de mens gemaakt) en de levenscycli daarin, in uitbreiding het landschap waarin de mens niet of nauwelijks heeft ingegrepen, zoals bossen, heide, duinen
Wat wil dat concreet zeggen?
Natuur gebruiken we als verzamelbegrip voor alle levende organismen (planten, dieren, eencelligen, zwammen …), hun habitat, het ecosysteem waarin zij leven én de relaties die ze onderling aangaan. De kanttekening die hierbij gemaakt moet worden, is dat volgens de strikte definitie van ‘natuur’ die sommigen hanteren, het hier gaat om een samenspel van organismen en ecologische processen die plaatsvinden zonder menselijke inmenging.
Zulke ‘natuur’ is in ons land vrijwel (en waarschijnlijk volledig) onvindbaar, omdat er zelfs op de meest ongerepte plekjes invloeden van onze beschaving te vinden zijn. Onder andere fijn stof, stikstofdepositie, klimaatopwarming … zijn niet weg te denken uit ons dagelijkse leven en drukken hun stempel op al onze natuur, hoe ontoegankelijk die ook is. Wel kunnen we zeggen dat ‘natuur’ slaat op een omgeving waar (meestal) geen mensen zijn.
Daarnaast moeten we ook een kat een kat noemen: veel natuur zoals we die vandaag kennen in ons land, kan onmogelijk bestaan zonder menselijke inmenging. Het karakteristieke heidelandschap is bijvoorbeeld ontstaan als gevolg van eeuwenoude landbouwtechnieken en wordt in stand gehouden door (weliswaar extensief) natuurbeheer. We kunnen dus zeggen dat de mens wel degelijk zijn stempel drukt op de inheemse natuur en ze op veel vlakken zelfs rijker maakt.
Wat zijn bedreigingen voor de natuur?
De natuur kan flink hinder ondervinden van menselijke activiteiten, bijvoorbeeld:
- het versnipperen van landschappen waardoor dieren niet meer kunnen migreren
- een explosieve groei van invasieve exoten - moedwillig of per ongeluk ingevoerd door mensen - waardoor inheemse soorten verdrongen worden
- het aanleggen van wegen waardoor dieren kunnen omkomen in het verkeer
- …
Dwergkroos op de IJzer: een invasieve exoot die concurreert voor zuurstof met inheemse planten en vissen
Milieu
Definitie
mi·li·eu (het; o; meervoud: milieus): het geheel van de natuurlijke, maatschappelijke en culturele omgeving die een levend organisme beïnvloedt
Wat wil dat concreet zeggen?
Met de term ‘milieu’ hebben we het over de levenssfeer die een invloed uitoefent op het leven op aarde. Naast externe elementen zoals de lucht, het klimaat, het water, de bodem … oefenen ook de mens en andere organismen rechtstreeks effect uit op de natuur. Zo maken bijvoorbeeld de herfstbladeren van een beuk de bodem zuurder, waardoor zijn nakomelingen minder last hebben van concurrerende boomsoorten.
Wanneer we het over het milieu hebben, spelen mensen daarin dus een veel belangrijker rol dan wanneer we het strikt over de natuur hebben - even goed als actoren die het milieu beïnvloeden dan als organismen die er de gevolgen van ondervinden. Als gevolg van milieuproblemen kan de natuur het moeilijker krijgen om te floreren, maar ook de leefomgeving van mensen wordt er minder gezond of aangenaam door.
Wat zijn bedreigingen voor het milieu?
Wanneer schade aangericht wordt aan het milieu, ondervindt ook de mens daar rechtstreeks (of onrechtstreeks) de kwalijke gevolgen van, bijvoorbeeld:
- lichtpollutie heeft een grote invloed op de organismen in onze natuur en ook de nachtrust van mensen wordt erdoor verstoord
- chemische fabrieken die hun afval niet op een verantwoorde wijze afvoeren, kunnen het milieu voor mens en dier ernstig verontreinigen
- de aanwezigheid van fijn stof in de lucht heeft een impact op de goede werking van onze organen
- …
Lichtpollutie aan de Schelde
Klimaat
Definitie
kli·maat (het; o; meervoud: klimaten): gemiddelde toestand van het weer en de atmosfeer in een bepaald gebied, gemeten over een langere periode
Wat wil dat concreet zeggen?
Eigenlijk is ‘klimaat’ een onderdeel van de elementen die beschreven worden door de verzamelterm ‘milieu’. Het klimaat heeft immers een rechtstreekse invloed op zowel mens als natuur, of we dat nu graag horen of niet. Wanneer het klimaat opwarmt, stijgt de zeespiegel waardoor landoppervlakte overstroomd raakt en natuurlijke omgevingen verloren gaan (of plaats maken voor nieuwe natuur). Het klimaat is dus onderdeel van het milieu waarin we leven, maar je mag de term ‘milieu’ niet zomaar gebruiken wanneer je het over het klimaat wil hebben.
Trouwens, wanneer we het woord ‘klimaat’ in de mond nemen, bedoelen we daar vaak de klimaatopwarming mee - al is klimaatverandering een betere omschrijving van wat er momenteel aan de hand is. Een verhoging van de gemiddelde temperatuur op aarde is immers maar één van de vele gevolgen die het versterkte broeikaseffect voor ons in petto heeft. We zullen o.a. met meer extreme weertypes, meer neerslag, het verplaatsen van de sneeuwgrens, de migratie van diersoorten … te maken krijgen.
Wat zijn bedreigingen voor het klimaat?
Sommige milieubedreigingen hebben een rechtstreekse invloed op het klimaat, omdat ze het broeikaseffect nog meer versterken, bijvoorbeeld:
- het verbranden van fossiele brandstoffen voor transport, het winnen van elektriciteit, het aanmaken van kunststoffen …
- het ontbossen (zonder compensatie) van grote landoppervlakken waardoor er netto minder koolstofdioxide uit de lucht gehaald wordt
- de overmatige consumptie van vlees en andere dierlijke producten, in plaats van het rechtstreeks innemen van energie met een plantaardig oorsprong
- ...
Conclusie
Tussen natuur, milieu en klimaat bestaan best wat overlappingen, toch heeft elke term zijn eigen bestaansrecht. In een tijd waarin we allemaal aangemoedigd worden om ons gedrag aan te passen voor ‘het grotere goed’, is het belangrijk om stil te staan bij de impact die bepaalde maatregelen op dat grote plaatje hebben. De impact van afval kan je bijvoorbeeld bekijken op drie niveaus:
- De natuur ondervindt vooral hinder van zwerfvuil waarin dieren verstrikt raken, waardoor planten minder vlot groeien, of dat na afbraak tot microplastics in de voedselketen terechtkomt.
- Ook voor het milieu is het beter om afval in te zamelen en niet zomaar te dumpen, maar ook het scheiden van afvalstromen is hier een belangrijk actiepunt. Doe je dat niet, komen afvalstoffen nog steeds in het milieu terecht, o.a. via verbrandingsinstallaties.
- Wil je goed doen voor het klimaat, kies dan resoluut voor gerecycleerd - of liever nog: herbruikbaar - materiaal. Alleen wanneer geen nieuwe grondstoffen aangeboord moeten worden en producten opnieuw gebruikt kunnen worden, kan je de energiestroom en dus de uitstoot van broeikasgassen doorbreken.
Het loont dus de moeite om acties die jij of je omgeving ondernemen voor een betere wereld even door deze bril te bekijken. Wie heeft baat bij jouw inspanningen? Wat zijn de gevolgen voor jou, voor de natuur, voor het milieu en voor het klimaat? Hoe duurzaam zijn jouw keuzes echt?
