Wat je nog niet wist over bloed in het wild
Door onze aderen stroomt zo’n 5 liter bloed, rood van kleur en in verschillende bloedgroepen. Tot zover de parate bloed-kennis van de gemiddelde Vlaming. Maar hoeveel weet jij over het bloed van wilde dieren? Welke kleur heeft het, hebben ze ook bloedgroepen en waarom lusten sommige dieren het zo graag? En zijn er ook andere organismen met een affiniteit voor bloed? Onze Natuur gaat op onderzoek!
Ringslang bloedt als verdedigingsmechanisme
De gevlekte ringslang kan bloeden op commando, al haalt ze dat trucje enkel in noodgevallen uit. Het helpt haar om ‘voor dood te spelen’, een bijzonder efficiënte tactiek om roofdieren te slim af te zijn. Wanneer haar leven bedreigd wordt, gaat de ringslang op haar lange rug liggen, laat ze haar gespleten tong uit de bek bungelen en draait ze haar slangenogen weg. Om haar straffe acteerprestatie helemaal af te maken, druppelt er wat bloed uit haar mondhoeken en wentelt ze zich in een rottig stinkende substantie uit haar cloaca. Hoe hongerig ook, geen roofdier die zijn tanden durft zetten in zo’n schijndode ringslang!
Roofdieren ruiken bloed door één geurmolecule
De geur van vers bloed heeft een bijzondere aantrekkingskracht op roofdieren. Het wijst hen de weg naar een gewond dier - in roofdietermen: een gemakkelijke prooi. Wetenschappers ontdekten dat de geur van één bloedbestanddeel (voor de biochemie-nerd onder onze lezers: trans-4,5-epoxy-(E)-2-decenal) hetzelfde teweeg brengt in hun hersenen dan de geur van écht bloed. Het zorgt voor de typische metaalachtige gewaarwording die ook wij met bloed associëren.
Bloed in alle kleuren van de regenboog
Het bloed van zoogdieren, vissen en vogels is rood, net zoals dat van ons. Blauw bloed is niet voorbehouden aan lieden van adel, wel aan o.a. krabben, kreeften, slakken, garnalen, inktvissen en spinnen. Enkele wormen die in zee leven zijn gezegend met paarsachtig bloed en ringwormen moeten het stellen met groen bloed. Hoe bloed zichzelf zoveel verschillende kleuren aanmeet, kan je lezen in dit artikel.
Zoveel dieren, zoveel bloedgroepen
Wie ooit al bloed doneerde (deed je dat nog niet, overweeg dan toch eens om mensenlevens te redden via deze pagina), weet vast welke bloedgroep hij heeft. Bij mensen spreken we over O, A, B of AB, afhankelijk van de antigenen waarmee je bloedcellen uitgerust zijn. Bij andere zoogdieren kunnen echter nog veel meer antigenen gelinkt worden aan rode bloedcellen. Omdat bloedtransfusies erg zeldzaam zijn bij wilde dieren, wordt het meeste bloedgroepenonderzoek echter uitgevoerd bij gedomesticeerde dieren en primaten. Katten hebben drie bloedgroepen (A, B en AB), paarden acht, runderen elf en honden minstens 13. Chimpansees hebben meestal A (en soms O), gorilla’s altijd B en orang-oetans A, B en O.
Kunnen dieren overleven met bloed van een andere diersoort?
Voor mensen kunnen ziekenhuizen putten uit een levensreddende bloedbank met voorraden van alle bloedgroepen, bij dieren ligt dat anders. Voor huisdieren waar we emotioneel aan gehecht zijn (honden, katten, paarden) wordt bloed getapt bij vrijwillige donoren op het moment dat daar nood aan is. Daarvoor gebruikt men dieren die van nature weinig stress vertonen bij de dierenarts. Wanneer een wild dier veel bloed verloren is, kunnen dierenartsen helaas niet rekenen op empathische soortgenoten. De enige optie is dan een ‘xenotransfusie’ of het toedienen van bloed van een andere diersoort. Daarmee kan een gewond dier korte tijd overleven, maar het lichaam breekt andersoortig bloed binnen enkele dagen weer af. Bovendien maakt het antistoffen aan tegen dat vreemde bloed, wat een nieuwe transfusie onmogelijk maakt. In de praktijk betekent overmatig bloedverlies bij wilde dieren dan ook meestal een triest einde.
Dik bloed helpt tegen de kou
Amfibieën die in koud water overwinteren, maken hun bloed extra dik om te overleven. Door hun suikerspiegel tijdelijk te verhogen met glucose dat door de lever wordt aangemaakt, krijgt hun bloed stroperige eigenschappen. Omdat hun metabolisme ‘s winters op een laag pitje staat, is zuurstoftransport bijzaak. Het enige wat telt is ervoor zorgen dat je bloed niet bevriest en daar helpen die suikermoleculen bij. Ze verlagen het vriespunt van het bloed, zodat het zelfs bij -8°C nog vloeibaar blijft. Een natuurlijke vorm van anti-vries!
Welke dieren eten bloed?
‘Bloed geven kan levens redden’, dat weten we allemaal. Gelukkig moeten wij alleen in noodgevallen aankloppen bij de bloedbank, maar sommige dieren zijn er dagelijks van afhankelijk. Dat is een bijzondere aanpassing, want hoe levensnoodzakelijk het goedje ook is, voedzaam is het allerminst. Het zit letterlijk boordevol eiwitten - tot 93% - waardoor het een regelrechte aanslag is op de nieren, bovendien kan het ijzer in zoogdierenbloed vergiftigingsverschijnselen opwekken. Hematofagie - het eten van bloed - komt dan ook vooral voor bij kleinere levensvormen zoals insecten en wormen, die er hun metabolisme volledig op aangepast hebben. Bedwantsen en teken kunnen zelfs niets anders verteren dan bloed, maar veel andere bloedzuigende organismen hebben een meer gevarieerd dieet. De meeste bloedzuigers zijn bijvoorbeeld roofwormen die vanalles eten, van muggen eten alleen de vrouwtjes bloed wanneer ze eitjes aanmaken en de zeeprik parasiteert alleen in volwassen stadium op het bloed van zeevissen.
Hebben ook bomen bloed?
Ook van bomen wordt wel eens gezegd dat ze ‘bloeden’, wanneer ze in het verkeerde seizoen een tak verliezen of gesnoeid worden. Het is iets wat je vooral ziet bij esdoorn, berk en haagbeuk, maar ook andere soorten kunnen verrassend veel vocht verliezen. Dat kan overigens ook in de winter gebeuren, wanneer een boom er nogal doods bijstaat zonder weelderig bladerdek. Inwendig bereidt hij zich echter al voor op de lente, door zijn sapstroom al op gang te brengen. Omdat sommige bomen kunnen ‘bloeden’ als een rund, wordt hun suikerrijke boomsap (geen bloed!) soms getapt voor consumptie. In Canada staat in elke keuken een flesje esdoornsiroop (maple sirup) en in onze contreien zie je wel eens limonadeflessen aan berken hangen.
Bloedende paddenstoelen
Ook sommige zwammen lijken wel te bloeden wanneer je ze krast of er zelfs maar op blaast. Vaak refereren hun bloedstollende namen naar die halloweenwaardige eigenschap. De eikenbloedzwam, de bloedende champignonparasol en de bloedende buisjeszwam kleuren bloedrood bij beschadiging, terwijl de bloedrode russula en de biefstukzwam permanent een bloederig kleurtje hebben.
