Blue Deal-project in de kijker: het Zammelsbroek in Geel
Om de strijd tegen de toenemende droogte en waterschaarste aan te gaan, heeft de Vlaamse Regering in 2020 de Blue Deal in het leven geroepen. Een ambitieus plan met meer dan 70 verschillende acties, waaronder het herstel van de natte natuur in het Zammelsbroek, een natuurgebied tussen Nijlen en Geel. Onze Natuur sprak met Koen Deheegher, projectleider voor het Sigmaplan bij Agentschap voor Natuur en Bos.
In de Vallei van de Grote Nete, op het grondgebied van de gemeenten Geel, Herselt en Laakdal, ligt het drassige natuurgebied Zammelsbroek. Dit gebied maakt niet alleen deel uit van het Sigmaplan, maar het is ook een Blue Deal-project. Dat wil zeggen dat de realisatie tegen eind 2024 zo goed als voltooid moet zijn. Een vrij strikte timing, maar de verwezenlijking van het project staat al redelijk ver, aldus Koen Deheegher.
De voordelen van natte natuur
“In het Zammelsbroek hebben we twee concrete actiepunten,” licht Koen toe. “Enerzijds willen we de winterbedding ter hoogte van de dorpen Zammel, Oosterlo en Laakdal teruggeven aan de Grote Nete. Door de rivier uit het keurslijf van de dijken te halen, kunnen we het waterbufferend vermogen van de vallei vergroten. Anderzijds gaan we de verdwenen natte natuur, die vroeger aanwezig was in het Zammelsbroek, zoveel mogelijk herstellen door het zomerwaterpeil van de Grote Nete weer op te trekken. Momenteel is die bedding een halve meter tot een meter lager dan ze van nature was, omdat de Grote Nete zich beginnen uitschuren is. Met behulp van drempels die we op de bedding gaan plaatsen, zal het grondwaterpeil weer hoger komen.”
“Deze ingrepen bieden heel wat bijkomende voordelen. In de winter proberen we het water in de vallei te krijgen en daar zo lang mogelijk te houden. Zo kunnen we ’s winters niet alleen overstromingen, maar in het voorjaar en de zomer ook droogte voorkomen, omdat de vallei langer vochtig blijft en minder geneigd is uit te drogen. In de zomer heeft de aanwezigheid van het water dan weer het effect van airconditioning: de hitte kan minder snel opgebouwd worden, wat de hogere zomertemperaturen enigszins tempert. Bovendien vormt natte natuur ook een belangrijke opslag van CO2, nog meer dan het populierenbos en het wilgenstruweel die momenteel in het gebied voorkomen.”
Mozaïek van landschappen
Het Zammelsbroek is officieel zo’n 225 hectare groot. In bepaalde delen komt het grondwater het hele jaar rond gelijk met het maaiveld, maar er zijn evengoed plaatsen waar dat niet het geval is en het grondwaterpeil niet hoog genoeg komt. “Op die plekken willen we evolueren naar soortenrijke glanshavergraslanden – de echte natte beemden van vroeger, zeg maar”, aldus Koen Deheegher. “In de winter staan die onder water, maar in het voorjaar komen ze weer droog te liggen, zodat ze in de zomer gemaaid kunnen worden. Met een correct hooilandbeheer maken we zo ruimte voor meer variatie in soorten. Eventueel komt er nadien zelfs de mogelijkheid tot nabegrazing met koeien of schapen. Zo herstellen we opnieuw die vroegere mozaïek van leefgebieden en landschappen in het Zammelsbroek, waarin ook een combinatie van open water en riet, moerasvegetaties en een aantal ruigtevegetaties terugkomt.”
Zo kan het Zammelsbroek er (hopelijk) binnen 10 jaar uitzien
Alternatieve recreatiemogelijkheden
Momenteel zijn de dijken in het Zammelsbroek langs de Grote Nete erg in trek bij wandelaars en fietsers. Binnenkort zullen zij hun geliefde vrijetijdsbesteding echter op een andere manier moeten invullen. “Dat klopt”, zegt Koen Deheegher. “In eerste instantie is het onze bedoeling om bressen te slaan in de dijken van het Zammelsbroek ter hoogte van de drempels, maar op termijn laten we ze dan volledig wegeroderen. Wanneer de rivier overstroomt in zijn bedding, krijg je eerst een afzetting van sediment en op den duur krijg je de typische oeverwalletjes van weleer, waar het water overheen moet. Daar willen we dus terug naartoe.” Dat betekent dan wel dat mensen niet meer langs de Grote Nete kunnen wandelen en fietsen. Stoot dat plan niet op protest?
“Geen nood, met de gemeente Laakdal en de stad Geel hebben we al heel wat volwaardige alternatieven kunnen uitbouwen. Vooraleer we de dijken effectief gaan bressen of afgraven, moeten die alternatieven uiteraard al bestaan en goed ingeburgerd zijn. Een serieuze uitdaging! Maar het toekomstige resultaat zal zeker de moeite waard zijn. Eind april hebben we een infowandeling georganiseerd voor de inwoners van Zammel, waar een goeie 130 deelnemers op afkwamen, om het hele verhaal van het project op het terrein te kunnen tonen. En hoewel er wel wat vragen waren – “Gaan we de Grote Nete nog kunnen zien?” – werd het project toch met enthousiasme ontvangen. Sowieso zal er ook een korte wandel- en fietslus van zo’n 2,3 kilometer voorzien zijn, vanuit de dorpskern van Zammel en weer terug, waar je nog langs het water kan lopen. Ideaal om even de benen te strekken! En uiteraard voorzien we ook zitbanken, picknickbanken en een uitkijkpunt.”
Voorlopig is de Grote Nete, in tegenstelling tot zijn kleine broertje, nog niet zo gekend bij kajakkers. Maar daar kan binnenkort verandering in komen. Koen Deheegher: “We hebben de intentie om ter hoogte van Zammel een instapplaats te voorzien. De zone tussen Zammel en Hulshout willen we vrij ter beschikking stellen om te kajakken en te kanoën. Zodra het Zammelsbroek volledig ingericht is, dromen we van een georganiseerde kajak- of kanosafari in het Zammelsbroek en/of tussen Hulshout en Nijlen. Onder begeleiding van een natuurgids zou je dan door de winterbedding van de Grote Nete in dit gebied kunnen varen. Maar dit idee staat voorlopig nog in zijn kinderschoenen.”
Nieuwe kansen voor kwetsbare vogels
Aan de kant van het Zammelsbroek, op het grondgebied van de gemeente Laakdal, komt bovendien een nieuwe belevingsplek met een uitkijktoren in de vorm van een roerdompnest. Na de zomer zou de bouw van de toren starten, zodat bezoekers ook tijdens de werken alle veranderingen in de vallei kunnen zien. Aan de kant van het grondgebied Geel wordt dan weer een werfcontainer voorzien, waarbovenop je van het landschap kan genieten. “Op termijn is het de bedoeling om die container te vervangen voor een andere uitkijktoren”, zegt Koen Deheegher. “We spelen met het idyllische idee om die de vorm van een roerdomp te geven, zodat de vogel naar zijn nest aan de overkant van de vallei kijkt.”
“De roerdomp is namelijk – naast de kwartelkoning en het porseleinhoen – een van de vogelsoorten die in het gebied onder druk staan en via het natuurherstelproject in de nabije toekomst weer hun plekje kunnen opeisen. Mooi meegenomen: wanneer een geschikt leefgebied gecreëerd wordt voor deze drie vogelsoorten, profiteren heel veel andere dier- en plantensoorten mee van de verbeteringen in het landschap.”
Wat is het Sigmaplan?
Met het Sigmaplan investeert de Vlaamse overheid al tientallen jaren in gecontroleerde overstromingsgebieden en ontpolderingen om onze rivieren meer ruimte te geven om te stromen én te overstromen. Naast minder wateroverlast moet het project ook voor een gezondere riviernatuur zorgen.
Lees meer over het SigmaplanWat is Blue Deal?
Met Blue Deal verhoogt Vlaanderen de inspanningen in de strijd tegen de toenemende waterschaarste en droogte, aan de hand van concrete projecten waar tal van partijen bij betrokken zijn. Met meer dan 70 acties kiest Vlaanderen resoluut voor minder verharding, meer vernatting en maximaal circulair watergebruik.
Lees meer over Blue Deal
