Mannetje van de witbaardzandbij
Wilde bijen in de bloemetjes: de witbaardzandbij
Mei is bijenmaand bij Onze Natuur! Daarom zetten we elke week de favoriete bij van een natuurliefhebber in de schijnwerpers. Om de reeks af te sluiten, vroegen we de expertise van Grégoire Noël, een doctoraatsstudent aan de faculteit Agro-Bio Tech van Gembloux (Université de Liège). Hij koos voor de witbaardzandbij, een bijzonder fascinerende wilde bij die zijn nest maakt … onder de stoeptegels van onze hoofdstad.
Waarom ben je in het bijzonder geïnteresseerd in bijen?
Grégoire Noël: “Ik koos voor entomologie omdat ik altijd al gefascineerd ben geweest door insecten. Ik ben momenteel doctoraatsstudent in het functionele en evolutionaire entomologie-laboratorium van de faculteit van Gembloux, en het bestuderen van bijen was voor mij een manier om in contact te blijven met mijn onderwerp terwijl ik bezig was met het redden van de wilde bijen. Ik ben erg geraakt door het verdwijnen van onze bestuivers; daarom wilde ik alternatieven vinden om hen te helpen, net als argumenten om hun bevolking te behouden en te redden.”
En waarom heb je specifiek voor de witbaardzandbij gekozen?
Grégoire Noël: “Deze bij ligt mij bijzonder nauw aan het hart sinds de cel Leefmilieu Brussel ons heeft gevraagd om de soorten die nestelen onder de stoeptegels van onze hoofdstad te bestuderen en te identificeren. Deze studie had als doel enkele technische aanbevelingen te doen die vermeld konden worden in de offerte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met betrekking tot stadsontwikkeling. We merkten toen dat de witbaardzandbij de dominante soort was in deze zeer specifieke omgeving. Deze solitaire bijen kunnen bijvoorbeeld tussen de 10 en 50 nesten per vierkante meter bouwen! Het zijn vooral bijen die afhankelijk zijn van zanderige omgevingen, en zich op een originele manier hebben aangepast aan de verstedelijking. Al gravend bereiken ze de zanderige fundamenten van trottoirs, waar ze vervolgens hun nesten bouwen.”
“Dit zijn zogenaamde bivoltiene bijen, wat betekent dat ze twee generaties per jaar baren: een eerste tussen april en half mei en een tweede rond eind juli, begin augustus. Het zijn bijen waarover we het niet vaak hebben: ze hebben niet zo'n bijzondere vacht als de grijze zandbij (Andrena Vaga (Panzer, 1799)) of het vosje (Andrena fulva (Müller, 1766)), die zich met hun grijze en rode kleuren onderscheiden van de massa. De witbaardzandbij lijkt op een typische zandbij en kan in het veld gemakkelijk worden verward met de zwart-rosse zandbij of de zilveren zandbij. Ze is dus gemakkelijker te identificeren wanneer je ze gevangen hebt. We hebben het vaak over de grijze zandbij en de zijdebijen, die wat meer ‘in de mode’ zijn, maar de witbaardzandbij wordt enigszins over het hoofd gezien. Nochtans is haar gedrag erg interessant vanuit ecologisch oogpunt.”
Hoe gaat het met de Belgische populaties?
Grégoire Noël: “De witbaardzandbij is noch zeldzaam, noch bedreigd in België of op Europees niveau. In Zwitserland daarentegen heeft ze wel een bedreigde status. Deze bijen zijn overal in het Palearctisch en Nearctisch gebied te vinden; kortom, op het hele gematigde deel van het noordelijk halfrond. Omdat ze polylectisch zijn, ondervinden ze geen bijzondere problemen bij het vinden van hun voedsel en kan je ze gemakkelijk observeren op een grote verscheidenheid aan bloemen. Ze kunnen zich voeden met Apiaceae, Rosaceae, Asteraceae, Ranunculaceae, Salicaceae, Fagaceae …”
“De witbaardzandbij komt overal in België voor, maar haar gedrag is wel veranderd door de toenemende verstedelijking van ons land. Net als de grijze zandbij is het een in het zand levende soort, maar ze heeft besloten haar nesten onder stoepen te graven. We hebben een tiental soorten geïdentificeerd die in staat zijn hetzelfde te doen, maar bij deze bij is dit gedrag niet toevallig of incidenteel. Trottoirs zijn een van haar nieuwe ecologische niches, waar ze een onverwachte nieuwe kans vond.”
Komt de witbaardzandbij dan geen enkel obstakel tegen?
Grégoire Noël: “Zoals alle bijensoorten heeft ook de witbaardzandbij te lijden onder de verstedelijking en de vergiftiging door de landbouw, maar ze wordt niet bijzonder bedreigd – al nemen haar aantallen ook niet echt toe. Dankzij de gegevens over de verspreiding en evolutie van de witbaardzandbij hebben we niettemin een lichte stijging waargenomen sinds 1993, wat een gevolg zou kunnen zijn van de klimaatverandering en de bijbehorende mildere temperaturen. Natuurlijk bezit ze wel een evolutionair voordeel: enerzijds door haar nesten onder de stoep te bouwen, wat haar zoektocht vergemakkelijkt, anderzijds door haar uitgebreide menu.”
